https://sputnik.tj/20251107/hamsoyagi-noorom-ravobit-osiyoi-markazi-tolibon-sokhta-1072762325.html
Ҳамсоягии ноором: Равобити кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Толибон* чӣ гуна сохта мешаванд?
Ҳамсоягии ноором: Равобити кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Толибон* чӣ гуна сохта мешаванд?
Sputnik Тоҷикистон
Дар ҳоле ки низоъҳои марзии Кобул ва Исломобод печида аст, дар марзҳои шимолии Афғонистон оромии ғайричашмдошт, мушоҳида мешавад
2025-11-07T16:43+0500
2025-11-07T16:43+0500
2025-11-07T18:00+0500
дар тоҷикистон
таҳлил
афғонистон
сиёсат
равобит
марз
толибон
https://cdnn1.img.sputnik.tj/img/07e9/0b/06/1072737353_0:257:3072:1985_1920x0_80_0_0_01ea7827496c64234dd8626381c030cb.jpg
ДУШАНБЕ, 7 ноя — Sputnik. Бад шудани муносибатҳои байни Афғонистон ва Покистон пас аз низоъҳои марзӣ кишварҳои Осиёи Марказиро водор сохт, ки масъалаи ҳамкориро бо ҳамсояи ҷанубии худ бозбинӣ кунанд.Агар низои навбатӣ байни Исломобод ва Кобул боиси мушкилоти бештар гардад (ҳарчанд ба назар мерасад, ки аз ин бадтар намешавад), мақомоти Афғонистон чораи дигаре надоранд, ки бо ҳамсоягони худ дар Осиёи Марказӣ муносибати беҳтар бунёд намоянд, новобаста аз он, ки ин кишварҳо дар арзёбии мусбат нисбати Толибон* чандон якдил нестанд.Муносибатҳо байни кишварҳои минтақа ва Афғонистон аз соли 2021 инҷониб чӣ гуна таҳким ёфтанд ва кадом дурнамо онҳоро интизор аст - дар маводи таҳлилии Sputnik Tajikistan хонед.Дипломатияи амалӣБаъди он ки Толибон* дар Афғонистон сари қудрат омаданд, қариб тамоми ҷомеаи ҷаҳонӣ аз эътирофи қонунии он худдорӣ кард. Аммо, ҳамсоягони ин кишвари ноустувор хуб дарк мекарданд, ки далели дар паҳлуи худ доштани як давлати ноором, мусаллаҳ ва нисбатан радикалиро сарфи назар кардан мумкин нест. Ин маънои онро дошт, ки бояд бо ин гурӯҳ, роҳҳои муошират таъсис дода шаванд. Ва, агар имкон бошад, роҳҳои бетараф ва дӯстона.Ҳамин тариқ, Ӯзбекистон аввалин кишваре дар Осиёи Марказӣ шуд, ки бо Толибон* фаъолона ва ошкоро ҳамкорӣ оғоз кард. Моҳи сентябри соли 2021, Тошканд сафорати худро дар Кобул боз кард ва як қатор музокиротро дар сатҳи вазири корҳои хориҷӣ баргузор кард.Ҷониби Ӯзбекистон инчунин қолабҳои байналмилалиро дар масъалаҳои рушд ва ҳамгироии Афғонистон фаъолона таъсис дод. Туркманистон низ аз ин пайравӣ кард ва ошкоро бо мақомоти нави Афғонистон робитаҳои васеъ нигоҳ дошт ва ҳамсоягони худро даъват кард, ки аз ин пайравӣ кунанд. Сафорати ҷумҳурӣ дар Кобул ҳоло ба таври муқаррарӣ фаъолият мекунад ва ҳайатҳои Толибон* дар тӯли чор соли охир чандин маротиба ба Ашқобод сафар кардаанд.Аз паи онҳо мақомоти Қазоқистон муносибати дӯстона бунёд сохт ва аввал ба муколама бо Кобул даъват карданд ва дар моҳи декабри соли 2022 дар Алмаато дафтари минтақавии Афғонистон (UNOC)-ро кушоданд. Дар соли 2023 онҳо ҳатто Толибонро* аз рӯйхати созмонҳои террористӣ ихроҷ карданд. Бишкек бо эҳтиёт аз намунаи ҳамсоягонаш пайравӣ кард ва инчунин соли 2024 Толибонро* аз рӯйхати созмонҳои террористӣ хориҷ кард.Тоҷикистон, чунон ки пешгӯӣ мешуд, соли 2021 нисбат ба мақомоти нави Афғонистон мавқеи сахттарин пеш гирифт. Роҳбарияти кишвар барои ин сабабҳои қотеъ дошт: ҷумҳурӣ бузургтарин марзи муштаракро бо Кобул дар байни ҳамсоягони Осиёи Марказӣ дорад, мунтазам қочоқи маводи мухаддирро тавассути дарёи Панҷ пешгирӣ мекунад ва аз таъқиби аҳолии тоҷик аз ҷониби фармондеҳони паштуни Толибон*, ки намояндагони онҳо, дар навбати худ, борҳо нисбат ба Душанбеи расмӣ изҳороти хашмгинона ва душманона кардаанд, хуб огоҳ аст.Дар натиҷа, Тоҷикистон на танҳо ин ҳаракатро эътироф накард, балки мунтазам ба бозигарони байналмилалӣ аз вазъияти душвори тоҷикони муқими Афғонистон, талаби ҳукумати фарогир ва фаъолияти созмонҳои террористӣ ба монанди ДОИШ** ва Ансоруллоҳ** ёдрас мекунад.Аммо бо вуҷуди чунин танаффури шадиди мутақобила, муносибатҳои байни Кобул ва Душанбе ба туфайли вобастагии иқтисодии онҳо ба якдигар ба таври назаррас нармтар шуданд. Барои Тоҷикистон, Афғонистон харидори асосии нерӯи барқ буд, дар ҳоле ки барои Толибон*, ҳамсояи шимолии онҳо кафили асосии суботи энергетикӣ ва як долони муҳими тиҷоратӣ аст.Дар натиҷа, новобаста аз он, ки муносибатҳои ду кишвар дар соли аввали ба қудрат расидани Толибон* то чӣ андоза душвор буданд, ширкати асосии холдинги энергетикии Афғонистон DABS, мунтазам ҳисобҳои худро пардохт мекард ва дар соли 2022 роҳбарияти Вазорати энергетикаи Тоҷикистон гузориш дод, ки қарзи қаблӣ қариб пурра пардохт шудааст.Рушди иқтисодии нисбии байни кишварҳо низ ба муносибатҳо таъсири мусбат расонд. Масалан, дар соли 2024 мулоқоти байни ду ҳайат баргузор шуд, ки пас аз он Ҳамдуллоҳ Фитрат, намояндаи баландпояи Толибон*, изҳор дошт, ки Кобул ба рушди ҳамкорӣ бо Душанбе умед дорад."Мо мехоҳем, ки бо ҳамаи кишварҳо, аз ҷумла Тоҷикистон, муносибатҳои хуб дошта бошем. Азбаски ин ҷумҳурӣ кишвари ҳамсояи мусалмонӣ аст, мо мехоҳем бо он муносибатҳои хуб дошта бошем", - изҳор дошт Фитрат.Охири моҳи октябри соли 2025 хабари сафари роҳбари вилояти Балх ба Душанбе ва мулоқоти ӯ на танҳо бо як мақоми баландпоя, балки шахсан бо раиси Кумитаи давлатии амнияти миллии Тоҷикистон Саймумин Ятимов расонаӣ шуд.Аммо бояд қайд кард, ки сарфи назар аз набудани бадбинии ошкоро байни Кобул ва Душанбе, мақомоти амниятӣ ва роҳбарияти кишвар нисбати ҳамдигар эҳтиёткор мебошанд. Масалан, чанде пеш аз мулоқот бо намояндаи Толибон*, Ятимов, рӯзи 23 октябр зимни Конфронси сеюми ИДМ оид ба мубориза бо терроризм ва экстремизм, дар бораи хатари қонунигардонии террористон изҳор дошт."Ҷомеаи ҷаҳонӣ ба падидаи терроризм мутобиқ шудааст ва унсурҳои "ҳамзистӣ" бо ин падида ҳувайдо мегарданд. Террористҳои дирӯза дар сатҳҳои баланд қабул карда мешаванд ва эътирофи онҳо расмӣ мешавад", - таъкид кард раиси Кумитаи давлатии амнияти миллии Тоҷикистон, бидуни мушаххас кардани он, ки киро дар назар дорад, аммо ба таври возеҳ ба мақомоти нави Сурия ё Толибони ҳамсоя ишора кардааст.ИқтисодАммо на дипломатияи оммавӣ, балки тиҷорат асоси муносибатҳои Кобул бо ҳамсоягони Осиёи Марказӣ боқӣ мемонад.То охири соли 2024, гардиши тиҷорати Афғонистон бо панҷ кишвари Осиёи Марказӣ 1,7 миллиард долларро ташкил дод, дар ҳоле ки тиҷорати умумии кишвар аз 12,4 миллиард доллар гузашт. Ҳамин тариқ, Осиёи Марказӣ беш аз 13%-и ҳаҷми умумии тиҷоратро ташкил дод. Кобул ба маблағи 112 миллион доллар мол фурӯхта, ба 1,584 миллиард доллар харидорӣ кардааст.Содироти асосии ҷумҳурӣ меваҳои тару тоза ва хушк, шарбатҳои гуногун, маҳсулоти кишоварзӣ, аз қабили картошка, пиёз буд. Воридот аз ҷумла нерӯи барқ, сӯзишворӣ, орд, равғани растанӣ, ашёи хом барои корхонаҳо, нуриҳои кимиёвӣ ва семент иборат буд. Масалан, тиҷорати Тоҷикистон бо Афғонистон дар соли 2024 ба маблағи 105 миллион доллар расид, ки аз он 70 миллион доллар аз содироти нерӯи барқ ба ҳаҷми умумии 1,5 миллиард кВт/соат ба даст омадааст. Семент ва маҳсулоти хӯрокворӣ низ сабади содиротро ташкил медоданд. Кобул, дар навбати худ, меваҳои хушк, пахта, қолин ва сангҳои қиматбаҳоро ба маблағи 7 миллион доллар фурӯхт.Кишварҳои минтақа ҳамчунин ба иқтисоди ҳамсояи ҷанубии худ фаъолона сармоягузорӣ мекунанд.Ӯзбекистон танҳо дар соли 2024, тибқи панҷ созишнома, ки истихроҷи карбогидридҳо, конҳои мис ва тилло ва сохтмони нерӯгоҳи барқии 120 МВт-ро дар бар мегиранд, 1,2 миллиард доллар ҷудо кард. Тошканд инчунин барои навсозии инфрасохтори нақлиётии кишвар, аз ҷумла роҳи оҳан ва гузаргоҳҳо, 500 миллион доллар ҷудо кард.Моҳи июли соли ҷорӣ, Қазоқистон бо Кобул созишномаи сармоягузории 500 миллион доллариро барои лоиҳаи роҳи оҳан дар ғарби Афғонистон имзо кард. Туркманистон ӯҳдадор шудааст, ки барои сохтмони шохаи афғонии лӯлаи TAПИ 1,5 миллиард доллар сармоягузорӣ кунад, ки сохтмонаш дар соли 2024 оғоз ёфт.Хеле зуд пас аз ба қудрат расидани Толибон* дар соли 2021, роҳи оҳани Отамурод-Имомназар (Туркманистон) - Андхой (Афғонистон), ки 33 км дарозӣ ва 35 миллион доллар арзиш дорад, бо маблағгузории Туркманистон ба кор дароварда шуд.Айни замон нақшаҳо барои давом додани ин роҳ то Мазори Шариф вуҷуд доранд, ки дастрасӣ ба баҳрро фароҳам меорад ва дар ниҳоят Афғонистонро бо Аврупо тавассути баҳри Хазар, Қафқоз ва Туркия мепайвандад. Аз ҳамон сол инҷониб, Ӯзбекистон навсозӣ ва истифодаи роҳи оҳани Хайратон-Мазори Шарифро оғоз кард.Соли 2023, Кобул бо Исломобод созишномаеро дар бораи дароз кардани хатти роҳи оҳан аз Тирмиз то Пешовар имзо кард. Дар соли 2024, Ӯзбекистон ва Бонки Осиёии Рушд барои таҳқиқоти геодезӣ маблағ ҷудо карданд. Қобили зикр аст, ки ин роҳи оҳан 40%-и воридоти Афғонистонро таъмин мекунад.Соли 2023, Кобул бо Душанбе музокиротро дар бораи сохтмони хатти роҳи оҳани 50-километраи Шерхон Бандар-Қундуз оғоз кард. Тадқиқоти геодезӣ барои ин лоиҳа дар соли 2024 ба анҷом расид. Пайвастшавӣ ба роҳи оҳани байналмилалӣ, ки Чин, Қирғизистон, Тоҷикистон, Афғонистон ва Эронро дар бар мегирад, ба нақша гирифта шудааст.АмниятАммо, сарфи назар аз муваффақияти нисбӣ дар тиҷорати мутақобила, ҳеҷ яке аз кишварҳои Осиёи Марказӣ омода нестанд, ки масъалаи амниятро дар муносибатҳо бо ҳамсояи ноороми худ нодида гиранд. Нигарониҳои асосии ҷумҳуриҳои минтақа ба се омил марбутанд: таҳдиди фаромарзии терроризм ва экстремизм, қочоқи маводи мухаддир ва силоҳ, масъалаҳои муҳоҷират ва амният. Ӯзбекистон дар ҳамкории амниятӣ бо Толибон* аз ҳама фаъол аст. Аз соли 2022 инҷониб, байни ниҳодҳои амниятӣ як шабакаи амалиётии коммуникатсионӣ барои ҳамоҳангсозии марзҳо ба роҳ монда шудааст. Ин ҳамкорӣ пеш аз ҳама барои пешгирии воридшавии Ҳаракати Исломии Ӯзбекистон (ҲИӮ)** равона шудааст. Дар соли 2024, Тошканд инчунин муколамаи минтақавӣ оид ба Афғонистонро оғоз кард.Моҳи июли соли ҷорӣ ҳайати Хадамоти амнияти миллии Ӯзбекистон аз Кобул боздид кард, ки дар он ҷо бо вазири корҳои дохилии Толибон* Сироҷиддин Ҳаққонӣ дар бораи талошҳои муштараки мубориза бо маводи мухаддир ва тақвияти ҳамоҳангии марзӣ сӯҳбат карданд. Ҳамчунин бо вазири дифоъ ва муовини вазири амнияти ҷамъиятии Афғонистон мулоқотҳо баргузор шуданд.Нерӯҳои амниятии ва ниҳодҳои иктишофии Туркманистон низ бо Толибон* барои ҳифзи марзҳо ва таъмини амнияти лоиҳаҳои TAПИ ва TAP-500 шабакаҳои муошират таъсис додаанд. Гарчанде ки Тоҷикистон Толибонро* эътироф намекунад, аммо то ҳол ба ҳамкории амниятӣ манфиатдор аст, ки инро мулоқоти дар боло зикршудаи Ятимов бо роҳбарияти Балх тасдиқ мекунад. Дар арафаи сафар, намояндаи Толибон* Забиҳуллоҳ Муҷоҳид изҳор дошт:"Дар мавриди марз бо Тоҷикистон, мо ба амнияти он таваҷҷӯҳи махсус зоҳир мекунем. Ҳарду ҷониб дар ин маврид масъулият доранд; мо ӯҳдадориҳои худро хуб иҷро кардем ва дар оянда низ таваҷҷӯҳ хоҳем кард", - таъкид кард ӯ.Дар оянда муносибатҳои байни Толибон* ва кишварҳои Осиёи Марказиро чӣ интизор аст?Ҳамин тариқ, аз замони ба қудрат расидани Толибон* дар моҳи августи соли 2021 дар Кобул, кишварҳои Осиёи Марказӣ, ки онро эътироф накарданд, бо онҳо фаъолона ҳамкорӣ карда, роҳҳои дипломатӣ таъсис дода, тиҷорат ва сармоягузориро густариш дода, лоиҳаҳои бузургро амалӣ мекунанд. Давлатҳои минтақавӣ, ки аз амният нигаронанд, дар рӯҳияи Толибон* дар ин самт шарики боэътимод пайдо кардаанд.Ҳамкории минбаъдаи иқтисодӣ мустақиман аз омодагии ба эътидол овардани муносибатҳо бо ҳамсоягон, худдорӣ аз таблиғи шиорҳои тундрави динӣ ва ба дӯш гирифтани нақши кишвари калидии транзитӣ барои дастрасӣ ба Осиёи Ҷанубӣ ва роҳҳои баҳрӣ вобаста хоҳад буд.Робитаҳои иқтисодӣ инчунин аз субот дар Афғонистон, омодагӣ барои таъмини амнияти лоиҳаҳои инфрасохторӣ ба монанди CASA-1000 ва TAПИ дар кишвар ва раванди ба эътидол овардани муносибатҳо бо Покистон муайян карда мешаванд.Дар ҳоле ки Кобул дар муносибатҳои худ бо Исломобод мушкилоти возеҳ дорад, вазъияти амнияти инфрасохторӣ каме беҳтар аст - масалан, Толибон* ваъда додаанд, ки барои ҳифзи TAПИ чанд ҳазор ҷангиёнро сафарбар мекунанд.Дар соҳаи амният, кишварҳои Осиёи Марказӣ эҳтимолан ҳамкории зичро бо Кобул идома хоҳанд дод, зеро ин бахш манфиатҳои мутақобила дорад. Муносибатҳо новобаста аз мавқеъҳои байналмилалии кишварҳо, робитаҳои дипломатӣ ва сохторҳои иҷтимоӣ-сиёсӣ идома хоҳанд ёфт.Ҷанбаи дигари муҳим дар ин маврид ӯҳдадории ҷонибҳо барои мубориза бо ҷиноятҳои фаромиллӣ дар минтақа аст, зеро он на танҳо ба ҷумҳуриҳои Осиёи Марказӣ, балки ба обрӯи Толибон*, ки иддао дорад, ки тамоми кишварро зери назорат дорад, таҳдид мекунад.Дар мавриди дурнамои ҳамкории дипломатӣ байни ҷонибҳо ва махсусан эътирофи расмӣ, мақомоти ҷумҳуриҳои Осиёи Марказӣ ҳанӯз барои ин кор шитоб надоранд.Ин масъала аз амалҳои ҷомеаи байналмилалӣ, яъне ҳамгироии Толибон* ба он, ки ҳанӯз дар ҳоли раванд аст, вобаста хоҳад буд. Дар сурати эътирофи васеи байналмилалӣ, аксари кишварҳои Осиёи Марказӣ бетаъхир ба он ҳамроҳ мешаванд, ба истиснои Тоҷикистон, ки метавонад сатҳи ҳамкории худро бо Кобул афзоиш диҳад, аммо эҳтимол аст, ки охирин кишваре дар минтақа мешавад, ки Толибонро* эътироф мекунад.*Созмон барои фаъолиятҳои террористӣ таҳти таҳримҳои СММ қарор дорад.** Созмони террористӣ, ки дар Русия ва Тоҷикистон мамнӯъ аст.
https://sputnik.tj/20251014/tolibon-pokiston-infijorhoi-kirmon-maskav-barnomarezi-1072083224.html
https://sputnik.tj/20250930/tolibon-guruhi-musallah-afghoniston-faoliyat-1071609773.html
https://sputnik.tj/20251103/qati-barq-afghoniston-tojikiston-uzbekitson-zaminlarza-1072627067.html
https://sputnik.tj/20251106/shoygu-kohish-qochoqi-mavodi-mukhaddir-afghoniston-idm-1072699543.html
https://sputnik.tj/20251104/pokiston-omili-tanishi-islomobod-bo-kobul-nabudi-hukumati-muntakhab-dar-afghoniston-ast-1072656868.html
https://sputnik.tj/20251031/maqomot-idm-qochoqi-mavod-mukhaddir-afghoniston-1072562007.html
https://sputnik.tj/20251024/voi-balkh-saymumin-yatimov-muloqot-1072408409.html
афғонистон
толибон
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2025
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Хабарҳо
tg_TJ
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
тоҷикистон, осиёи марказӣ, толибон, равобит, эҳё, бунёд, ноором, афғонистон, ҳамкорӣ, сиёсат,
тоҷикистон, осиёи марказӣ, толибон, равобит, эҳё, бунёд, ноором, афғонистон, ҳамкорӣ, сиёсат,
ДУШАНБЕ, 7 ноя — Sputnik. Бад шудани муносибатҳои байни Афғонистон ва Покистон пас аз низоъҳои марзӣ кишварҳои Осиёи Марказиро водор сохт, ки масъалаи ҳамкориро бо ҳамсояи ҷанубии худ бозбинӣ кунанд.
Агар низои навбатӣ байни Исломобод ва Кобул боиси мушкилоти бештар гардад (ҳарчанд ба назар мерасад, ки аз ин бадтар намешавад), мақомоти Афғонистон чораи дигаре надоранд, ки бо ҳамсоягони худ дар Осиёи Марказӣ муносибати беҳтар бунёд намоянд, новобаста аз он, ки ин кишварҳо дар арзёбии мусбат нисбати Толибон* чандон якдил нестанд.
Муносибатҳо байни кишварҳои минтақа ва Афғонистон аз соли 2021 инҷониб чӣ гуна таҳким ёфтанд ва кадом дурнамо онҳоро интизор аст - дар маводи таҳлилии Sputnik Tajikistan хонед.
Баъди он ки Толибон* дар Афғонистон сари қудрат омаданд, қариб тамоми ҷомеаи ҷаҳонӣ аз эътирофи қонунии он худдорӣ кард. Аммо, ҳамсоягони ин кишвари ноустувор хуб дарк мекарданд, ки далели дар паҳлуи худ доштани як давлати ноором, мусаллаҳ ва нисбатан радикалиро сарфи назар кардан мумкин нест.
Ин маънои онро дошт, ки бояд бо ин гурӯҳ, роҳҳои муошират таъсис дода шаванд. Ва, агар имкон бошад, роҳҳои бетараф ва дӯстона.
Ҳамин тариқ, Ӯзбекистон аввалин кишваре дар Осиёи Марказӣ шуд, ки бо Толибон* фаъолона ва ошкоро ҳамкорӣ оғоз кард. Моҳи сентябри соли 2021, Тошканд сафорати худро дар Кобул боз кард ва як қатор музокиротро дар сатҳи вазири корҳои хориҷӣ баргузор кард.
Ҷониби Ӯзбекистон инчунин қолабҳои байналмилалиро дар масъалаҳои рушд ва ҳамгироии Афғонистон фаъолона таъсис дод. Туркманистон низ аз ин пайравӣ кард ва ошкоро бо мақомоти нави Афғонистон робитаҳои васеъ нигоҳ дошт ва ҳамсоягони худро даъват кард, ки аз ин пайравӣ кунанд. Сафорати ҷумҳурӣ дар Кобул ҳоло ба таври муқаррарӣ фаъолият мекунад ва ҳайатҳои Толибон* дар тӯли чор соли охир чандин маротиба ба Ашқобод сафар кардаанд.
Аз паи онҳо мақомоти Қазоқистон муносибати дӯстона бунёд сохт ва аввал ба муколама бо Кобул даъват карданд ва дар моҳи декабри соли 2022 дар Алмаато дафтари минтақавии Афғонистон (UNOC)-ро кушоданд. Дар соли 2023 онҳо ҳатто Толибонро* аз рӯйхати созмонҳои террористӣ ихроҷ карданд. Бишкек бо эҳтиёт аз намунаи ҳамсоягонаш пайравӣ кард ва инчунин соли 2024 Толибонро* аз рӯйхати созмонҳои террористӣ хориҷ кард.
Тоҷикистон, чунон ки пешгӯӣ мешуд, соли 2021 нисбат ба мақомоти нави Афғонистон мавқеи сахттарин пеш гирифт. Роҳбарияти кишвар барои ин сабабҳои қотеъ дошт: ҷумҳурӣ бузургтарин марзи муштаракро бо Кобул дар байни ҳамсоягони Осиёи Марказӣ дорад, мунтазам қочоқи маводи мухаддирро тавассути дарёи Панҷ пешгирӣ мекунад ва аз таъқиби аҳолии тоҷик аз ҷониби фармондеҳони паштуни Толибон*, ки намояндагони онҳо, дар навбати худ, борҳо нисбат ба Душанбеи расмӣ изҳороти хашмгинона ва душманона кардаанд, хуб огоҳ аст.
Дар натиҷа, Тоҷикистон на танҳо ин ҳаракатро эътироф накард, балки мунтазам ба бозигарони байналмилалӣ аз вазъияти душвори тоҷикони муқими Афғонистон, талаби ҳукумати фарогир ва фаъолияти созмонҳои террористӣ ба монанди ДОИШ** ва Ансоруллоҳ** ёдрас мекунад.
Аммо бо вуҷуди чунин танаффури шадиди мутақобила, муносибатҳои байни Кобул ва Душанбе ба туфайли вобастагии иқтисодии онҳо ба якдигар ба таври назаррас нармтар шуданд. Барои Тоҷикистон, Афғонистон харидори асосии нерӯи барқ буд, дар ҳоле ки барои Толибон*, ҳамсояи шимолии онҳо кафили асосии суботи энергетикӣ ва як долони муҳими тиҷоратӣ аст.
Дар натиҷа, новобаста аз он, ки муносибатҳои ду кишвар дар соли аввали ба қудрат расидани Толибон* то чӣ андоза душвор буданд, ширкати асосии холдинги энергетикии Афғонистон DABS, мунтазам ҳисобҳои худро пардохт мекард ва дар соли 2022 роҳбарияти Вазорати энергетикаи Тоҷикистон гузориш дод, ки қарзи қаблӣ қариб пурра пардохт шудааст.
Рушди иқтисодии нисбии байни кишварҳо низ ба муносибатҳо таъсири мусбат расонд. Масалан, дар соли 2024 мулоқоти байни ду ҳайат баргузор шуд, ки пас аз он Ҳамдуллоҳ Фитрат, намояндаи баландпояи Толибон*, изҳор дошт, ки Кобул ба рушди ҳамкорӣ бо Душанбе умед дорад.
"Мо мехоҳем, ки бо ҳамаи кишварҳо, аз ҷумла Тоҷикистон, муносибатҳои хуб дошта бошем. Азбаски ин ҷумҳурӣ кишвари ҳамсояи мусалмонӣ аст, мо мехоҳем бо он муносибатҳои хуб дошта бошем", - изҳор дошт Фитрат.
Охири моҳи октябри соли 2025 хабари сафари роҳбари вилояти Балх ба Душанбе ва мулоқоти ӯ на танҳо бо як мақоми баландпоя, балки шахсан бо раиси Кумитаи давлатии амнияти миллии Тоҷикистон Саймумин Ятимов расонаӣ шуд.
Аммо бояд қайд кард, ки сарфи назар аз набудани бадбинии ошкоро байни Кобул ва Душанбе, мақомоти амниятӣ ва роҳбарияти кишвар нисбати ҳамдигар эҳтиёткор мебошанд. Масалан, чанде пеш аз мулоқот бо намояндаи Толибон*, Ятимов, рӯзи 23 октябр зимни Конфронси сеюми ИДМ оид ба мубориза бо терроризм ва экстремизм, дар бораи хатари қонунигардонии террористон изҳор дошт.
"Ҷомеаи ҷаҳонӣ ба падидаи терроризм мутобиқ шудааст ва унсурҳои "ҳамзистӣ" бо ин падида ҳувайдо мегарданд. Террористҳои дирӯза дар сатҳҳои баланд қабул карда мешаванд ва эътирофи онҳо расмӣ мешавад", - таъкид кард раиси Кумитаи давлатии амнияти миллии Тоҷикистон, бидуни мушаххас кардани он, ки киро дар назар дорад, аммо ба таври возеҳ ба мақомоти нави Сурия ё Толибони ҳамсоя ишора кардааст.
Аммо на дипломатияи оммавӣ, балки тиҷорат асоси муносибатҳои Кобул бо ҳамсоягони Осиёи Марказӣ боқӣ мемонад.
То охири соли 2024, гардиши тиҷорати Афғонистон бо панҷ кишвари Осиёи Марказӣ 1,7 миллиард долларро ташкил дод, дар ҳоле ки тиҷорати умумии кишвар аз 12,4 миллиард доллар гузашт. Ҳамин тариқ, Осиёи Марказӣ беш аз 13%-и ҳаҷми умумии тиҷоратро ташкил дод. Кобул ба маблағи 112 миллион доллар мол фурӯхта, ба 1,584 миллиард доллар харидорӣ кардааст.
Содироти асосии ҷумҳурӣ меваҳои тару тоза ва хушк, шарбатҳои гуногун, маҳсулоти кишоварзӣ, аз қабили картошка, пиёз буд. Воридот аз ҷумла нерӯи барқ, сӯзишворӣ, орд, равғани растанӣ, ашёи хом барои корхонаҳо, нуриҳои кимиёвӣ ва семент иборат буд. Масалан, тиҷорати Тоҷикистон бо Афғонистон дар соли 2024 ба маблағи 105 миллион доллар расид, ки аз он 70 миллион доллар аз содироти нерӯи барқ ба ҳаҷми умумии 1,5 миллиард кВт/соат ба даст омадааст. Семент ва маҳсулоти хӯрокворӣ низ сабади содиротро ташкил медоданд. Кобул, дар навбати худ, меваҳои хушк, пахта, қолин ва сангҳои қиматбаҳоро ба маблағи 7 миллион доллар фурӯхт.
Кишварҳои минтақа ҳамчунин ба иқтисоди ҳамсояи ҷанубии худ фаъолона сармоягузорӣ мекунанд.
Ӯзбекистон танҳо дар соли 2024, тибқи панҷ созишнома, ки истихроҷи карбогидридҳо, конҳои мис ва тилло ва сохтмони нерӯгоҳи барқии 120 МВт-ро дар бар мегиранд, 1,2 миллиард доллар ҷудо кард. Тошканд инчунин барои навсозии инфрасохтори нақлиётии кишвар, аз ҷумла роҳи оҳан ва гузаргоҳҳо, 500 миллион доллар ҷудо кард.
Моҳи июли соли ҷорӣ, Қазоқистон бо Кобул созишномаи сармоягузории 500 миллион доллариро барои лоиҳаи роҳи оҳан дар ғарби Афғонистон имзо кард. Туркманистон ӯҳдадор шудааст, ки барои сохтмони шохаи афғонии лӯлаи TAПИ 1,5 миллиард доллар сармоягузорӣ кунад, ки сохтмонаш дар соли 2024 оғоз ёфт.
Хеле зуд пас аз ба қудрат расидани Толибон* дар соли 2021, роҳи оҳани Отамурод-Имомназар (Туркманистон) - Андхой (Афғонистон), ки 33 км дарозӣ ва 35 миллион доллар арзиш дорад, бо маблағгузории Туркманистон ба кор дароварда шуд.
Айни замон нақшаҳо барои давом додани ин роҳ то Мазори Шариф вуҷуд доранд, ки дастрасӣ ба баҳрро фароҳам меорад ва дар ниҳоят Афғонистонро бо Аврупо тавассути баҳри Хазар, Қафқоз ва Туркия мепайвандад. Аз ҳамон сол инҷониб, Ӯзбекистон навсозӣ ва истифодаи роҳи оҳани Хайратон-Мазори Шарифро оғоз кард.
Соли 2023, Кобул бо Исломобод созишномаеро дар бораи дароз кардани хатти роҳи оҳан аз Тирмиз то Пешовар имзо кард. Дар соли 2024, Ӯзбекистон ва Бонки Осиёии Рушд барои таҳқиқоти геодезӣ маблағ ҷудо карданд. Қобили зикр аст, ки ин роҳи оҳан 40%-и воридоти Афғонистонро таъмин мекунад.
Соли 2023, Кобул бо Душанбе музокиротро дар бораи сохтмони хатти роҳи оҳани 50-километраи Шерхон Бандар-Қундуз оғоз кард. Тадқиқоти геодезӣ барои ин лоиҳа дар соли 2024 ба анҷом расид. Пайвастшавӣ ба роҳи оҳани байналмилалӣ, ки Чин, Қирғизистон, Тоҷикистон, Афғонистон ва Эронро дар бар мегирад, ба нақша гирифта шудааст.
Аммо, сарфи назар аз муваффақияти нисбӣ дар тиҷорати мутақобила, ҳеҷ яке аз кишварҳои Осиёи Марказӣ омода нестанд, ки масъалаи амниятро дар муносибатҳо бо ҳамсояи ноороми худ нодида гиранд. Нигарониҳои асосии ҷумҳуриҳои минтақа ба се омил марбутанд: таҳдиди фаромарзии терроризм ва экстремизм, қочоқи маводи мухаддир ва силоҳ, масъалаҳои муҳоҷират ва амният. Ӯзбекистон дар ҳамкории амниятӣ бо Толибон* аз ҳама фаъол аст. Аз соли 2022 инҷониб, байни ниҳодҳои амниятӣ як шабакаи амалиётии коммуникатсионӣ барои ҳамоҳангсозии марзҳо ба роҳ монда шудааст. Ин ҳамкорӣ пеш аз ҳама барои пешгирии воридшавии Ҳаракати Исломии Ӯзбекистон (ҲИӮ)** равона шудааст. Дар соли 2024, Тошканд инчунин муколамаи минтақавӣ оид ба Афғонистонро оғоз кард.
Моҳи июли соли ҷорӣ ҳайати Хадамоти амнияти миллии Ӯзбекистон аз Кобул боздид кард, ки дар он ҷо бо вазири корҳои дохилии Толибон* Сироҷиддин Ҳаққонӣ дар бораи талошҳои муштараки мубориза бо маводи мухаддир ва тақвияти ҳамоҳангии марзӣ сӯҳбат карданд. Ҳамчунин бо вазири дифоъ ва муовини вазири амнияти ҷамъиятии Афғонистон мулоқотҳо баргузор шуданд.
Нерӯҳои амниятии ва ниҳодҳои иктишофии Туркманистон низ бо Толибон* барои ҳифзи марзҳо ва таъмини амнияти лоиҳаҳои TAПИ ва TAP-500 шабакаҳои муошират таъсис додаанд. Гарчанде ки Тоҷикистон Толибонро* эътироф намекунад, аммо то ҳол ба ҳамкории амниятӣ манфиатдор аст, ки инро мулоқоти дар боло зикршудаи Ятимов бо роҳбарияти Балх тасдиқ мекунад. Дар арафаи сафар, намояндаи Толибон* Забиҳуллоҳ Муҷоҳид изҳор дошт:
"Дар мавриди марз бо Тоҷикистон, мо ба амнияти он таваҷҷӯҳи махсус зоҳир мекунем. Ҳарду ҷониб дар ин маврид масъулият доранд; мо ӯҳдадориҳои худро хуб иҷро кардем ва дар оянда низ таваҷҷӯҳ хоҳем кард", - таъкид кард ӯ.
Дар оянда муносибатҳои байни Толибон* ва кишварҳои Осиёи Марказиро чӣ интизор аст?
Ҳамин тариқ, аз замони ба қудрат расидани Толибон* дар моҳи августи соли 2021 дар Кобул, кишварҳои Осиёи Марказӣ, ки онро эътироф накарданд, бо онҳо фаъолона ҳамкорӣ карда, роҳҳои дипломатӣ таъсис дода, тиҷорат ва сармоягузориро густариш дода, лоиҳаҳои бузургро амалӣ мекунанд. Давлатҳои минтақавӣ, ки аз амният нигаронанд, дар рӯҳияи Толибон* дар ин самт шарики боэътимод пайдо кардаанд.
Ҳамкории минбаъдаи иқтисодӣ мустақиман аз омодагии ба эътидол овардани муносибатҳо бо ҳамсоягон, худдорӣ аз таблиғи шиорҳои тундрави динӣ ва ба дӯш гирифтани нақши кишвари калидии транзитӣ барои дастрасӣ ба Осиёи Ҷанубӣ ва роҳҳои баҳрӣ вобаста хоҳад буд.
Робитаҳои иқтисодӣ инчунин аз субот дар Афғонистон, омодагӣ барои таъмини амнияти лоиҳаҳои инфрасохторӣ ба монанди CASA-1000 ва TAПИ дар кишвар ва раванди ба эътидол овардани муносибатҳо бо Покистон муайян карда мешаванд.
Дар ҳоле ки Кобул дар муносибатҳои худ бо Исломобод мушкилоти возеҳ дорад, вазъияти амнияти инфрасохторӣ каме беҳтар аст - масалан, Толибон* ваъда додаанд, ки барои ҳифзи TAПИ чанд ҳазор ҷангиёнро сафарбар мекунанд.
Дар соҳаи амният, кишварҳои Осиёи Марказӣ эҳтимолан ҳамкории зичро бо Кобул идома хоҳанд дод, зеро ин бахш манфиатҳои мутақобила дорад. Муносибатҳо новобаста аз мавқеъҳои байналмилалии кишварҳо, робитаҳои дипломатӣ ва сохторҳои иҷтимоӣ-сиёсӣ идома хоҳанд ёфт.
Ҷанбаи дигари муҳим дар ин маврид ӯҳдадории ҷонибҳо барои мубориза бо ҷиноятҳои фаромиллӣ дар минтақа аст, зеро он на танҳо ба ҷумҳуриҳои Осиёи Марказӣ, балки ба обрӯи Толибон*, ки иддао дорад, ки тамоми кишварро зери назорат дорад, таҳдид мекунад.
Дар мавриди дурнамои ҳамкории дипломатӣ байни ҷонибҳо ва махсусан эътирофи расмӣ, мақомоти ҷумҳуриҳои Осиёи Марказӣ ҳанӯз барои ин кор шитоб надоранд.
Ин масъала аз амалҳои ҷомеаи байналмилалӣ, яъне ҳамгироии Толибон* ба он, ки ҳанӯз дар ҳоли раванд аст, вобаста хоҳад буд. Дар сурати эътирофи васеи байналмилалӣ, аксари кишварҳои Осиёи Марказӣ бетаъхир ба он ҳамроҳ мешаванд, ба истиснои Тоҷикистон, ки метавонад сатҳи ҳамкории худро бо Кобул афзоиш диҳад, аммо эҳтимол аст, ки охирин кишваре дар минтақа мешавад, ки Толибонро* эътироф мекунад.
*Созмон барои фаъолиятҳои террористӣ таҳти таҳримҳои СММ қарор дорад.
** Созмони террористӣ, ки дар Русия ва Тоҷикистон мамнӯъ аст.
