https://sputnik.tj/20241107/erdughon-sababi-nigaroni-maskav-ejod-mekunad-1065019792.html
Эрдуғон боз як сабаби нигаронии Маскавро эҷод мекунад
Эрдуғон боз як сабаби нигаронии Маскавро эҷод мекунад
Sputnik Тоҷикистон
Рӯ овардани Русия ба тарафи Шарқ на танҳо аз сабаби низоъ бо Ғарб, балки барои таъмини манфиатҳои геополитикии худ ва бо назардошти рӯҳияи замон рух додааст
2024-11-07T09:36+0500
2024-11-07T09:36+0500
2024-11-07T09:36+0500
сиёсат
туркия
русия
манфиат
маскав
сутуннигор
https://cdnn1.img.sputnik.tj/img/07e8/0b/05/1065001802_0:66:1280:786_1920x0_80_0_0_e60ccdd499853cd87077bf16b934cbfb.jpg
ДУШАНБЕ, 7 ноя — Sputnik. Бинобар ин тамоми равандҳое, ки дар Шарқ ба амал меоянд (на танхо ихтилофхо, балки равандҳои ҳамгироӣ, ки дар атрофи мансубият ба як минтақа, гурӯҳи миллӣ, динӣ ва ғайра ба вуҷуд омадаанд) барои мо боз ҳам муҳимтар мегарданд.Хусусан, агар ин ба минтақаҳои ҳамсояи мо дахл дошта бошад, ки ба ҳайати Русия дохил мешуданд ва бо таърихи умумӣ бо мо алоқамандӣ доранд.Имрӯз дар Бишкек нишасти сарони кишварҳои туркзабон таҳти раҳбарии Раҷаб Эрдуғон ифтитоҳ мешавад. На танҳо Алиев, Тоқаев, Мирзиёев, Бердимуҳамедов, Ҷабборов, балки Виктор Орбан низ дар он иштирок хоҳанд кард.Ҳамоиши солона 11-ум аз рӯи шумора хоҳад буд, аммо дар асл ин дуввумин саммити имсола аст: қаблӣ ҳамагӣ чаҳор моҳ пеш дар Шушаи Озарбойҷон баргузор шуда буд, аммо он мақоми ғайрирасмӣ дошт. Аммо ин худ аз худ гувоҳӣ медиҳад, ки ҳамкорӣ ва ҳамоҳангсозии халқҳои туркзабон торафт пурзуртар мегардад.Эрдуғон аз Бишкек ба Будапешт парвоз мекунад ва сипас ба форуми Боку меравад, яъне аз пойтахтҳои ду кишвари Созмони кишварҳои туркӣ дидан мекунад.Созмони кишварҳои туркӣ (СКТ) ҳамагӣ панҷ кишварро муттаҳид мекунад (ва се кишвари дигар, аз ҷумла як кишвари эътирофнашуда дар он мақоми нозир доранд), аммо яке аз иттиҳодияҳои фаъол ва афзояндаи байнидавлатӣ ба шумор меравад.Ҳанӯз ягонагии ҷаҳони турк ҳамчун ҳадафи сиёсии СКТ қарор нагирифтааст, аммо раванд, чунон ки мегӯянд, оғоз шудааст. Туркия пешвои бебаҳси ин иттиҳодия аст, ки ба ҳайати он Қазоқистон, Узбекистон, Қирғизистон ва Озарбойҷон – чаҳор ҷумҳурии пасошӯравӣ шомиланд, ки сетоаш ба Осиёи Марказӣ тааллуқ доранд.Давлати дигари Осиёи Марказӣ, Туркманистон, мисли Маҷористон (маҷористониҳо худро турк мешуморанд) ва ҳамчунин Кипри Шимолӣ, ки танҳо Туркия онро эътироф кардааст, дар СКТ мақоми нозир дорад.Ҳамин тариқ, Туркия сеяки ҷумҳуриҳои пасошӯравиро зери парчами худ ҷамъ кардааст, яъне тақрибан ҳамон қадаре, ки Иттиҳодияи Аврупо иддаъо мекунад (се кишвари Балтик аллакай ҷузъи он ҳастанд ва Молдова, Гурҷистон ва Украина дар навбат истодаанд). Яъне Туркия якҷо бо Аврупо фазои пасошӯравиро аз худ мекунанд?Албатта ба пуррагӣ ин тавр нест: ҳатто Аврупо, ки ҳадафи ғасби Украинаро гузоштааст, дигар қодир нест, ки онро на ҳарбӣ ва на бо роҳи осоишта аз Русия ҷудо кунад.Илова бар ин, бӯҳрони худи лоиҳаи ҳамгироии аврупоӣ танҳо амиқтар мешавад - ҳам аз сабаби афзоиши ихтилофҳо бо Иёлоти Муттаҳида, яъне пошхӯрии эҳтимолии Ғарби дастаҷамӣ ва аз сабаби зиддиятҳои дохилӣ, аз ҷумла муқовимат бо Русия. Нуфузи ИА ба кишварҳои Қафқоз низ аз воқеият дур аст, масалан Гурҷистон аз Русияву Туркия на танҳо аз ҷиҳати иқтисодӣ, балки аз ҷиҳати геополитикӣ низ вобаста аст. Аммо ҷуғрофиё сарнавишт аст ва дар таърих намунае вуҷуд надорад, ки касе тавониста бошад онро тағйир диҳад.Ба назар чунин менамояд, ки Туркия бар хилофи ИА чизи беканорро фаро гирифтанӣ нест, вай дар як лоиҳа халқҳои комилан гуногунро (ба монанди юнониҳо ва финҳо) пайванд намекунад ва ба бартарияти ҷаҳонӣ даъво надорад (ИА бошад ҳамчун бародари хурдии англосаксонҳо, дар лоиҳаи глобализатсияи онҳо иштирок мекунад, яъне дар мубориза барои бартарият ширкат мекунад). СКТ ва ҳатто (ҳанӯз) ташкилоти ҳарбӣ намесозад (ИА дертар аз НАТО ба вуҷуд омадааст , аммо ҷавшани он аст ).Туркия ошкоро фақат барои баҳамоии туркзабонон мубориза мебарад, то ки дар ҳифозати фарҳанг ва забонашон, рушди иқтисодиашон, сохтани роҳҳои нақлиётӣ ба онҳо кӯмак кунад, яъне фақат бо “фазои ягонаи туркӣ” сарукор дорад. Ва он далеле, ки ба он ҷумҳуриҳои собиқи шӯравӣ шомиланд, худ ба худ ҳамин тавр рух додааст, дар он ҳеҷ чизи зиддирусия вуҷуд надорад – магар чунин нест?Албатта, ин тавр нест, аммо на аз он сабаб, ки Туркия нақшаҳои зидди Русияро дорад. Сукунати туркҳо дар саросари Авруосиё чандин аср давом кард ва онҳо дар қаламрави аз Шарқи Дур то Маҷористон зиндагӣ мекунанд.Давлатҳои туркӣ пайдо мешуданд ва пош мехӯрданд ва дар тӯли шашсад соли охир, Туркия (империяи Усмонӣ) муҳимтарин (ва аксар вақт ягона) аз онҳо буд. Аммо туркҳои Туркия ҳамеша пойдевори Империяи Усмонӣ буданд, на аксарият, ки дар он султон-халифа сарварӣ мекард, ки ба нақши пешвоӣ дар тамоми ҷаҳони ислом даъво дошт.Дар хилофат омили империягӣ ва мазҳабӣ аз омили миллӣ пеш буд ва лоиҳаи миллии туркӣ бошад, ҳамагӣ сад сол пеш дар харобаҳои империя бо пайдоиши Ҷумҳурии Туркия оғоз шуд. Болшевикон бо кумаки фаъоли ИҶШС дар таъсиси он саҳм гузошта, ба Отатурк кӯмак мекарданд, аврупоиҳо бошад, мехостанд онро ба се қисм тақсим кунанд (ба туркҳо танҳо як қисми Анатолия, бе гулӯгоҳҳо ва минтақаҳои шарқӣ боқӣ гузоранд). Яъне, Маскав воқеан ба туркҳо кӯмак кард, ки ҳадди ақалл як қисми давлати худро нигоҳ доранд ва на он қадар аз муҳаббат нисбати онҳо, балки барои он ки намехостанд, ки давлати тобеи Ғарбро дар ҷануби худ дошта бошанд.Дар баробари ин Иттиҳоди Шӯравӣ дар ҳақиқат ягонагии империяи Русияро барқарор кард ва дар давоми ҳафт даҳсолаи минбаъда туркҳое, ки дар ҳайати он буданд, пеш аз ҳама халқҳои Осиёи Миёна бо русхо дар як давлати ягона зиндагӣ мекарданд. Онҳо шояд соли 1991 ҳам онро тарк намекарданд, аммо ислоҳоти девонавори Горбачёв ва муборизаи Елтсин бо ӯ барои қудрат ИҶШС-ро пароканда карданд.Ҷумҳуриҳои Осиёи Миёна аслан аз як давлати ягона хориҷ шуданд ва Туркия дарҳол таваҷҷуҳи худро ба онҳо равона кард.Ҳамон вақт кишварҳои туркзабон нахустин нишастҳо баргузор карданд ва аз ин нишастҳо баъдтар Шӯрои туркзабонон ва сипас Созмони кишварҳои туркзабон пайдо шуданд.Русия, ки пас аз пошхӯрии ИҶШС ба худ омад, тадриҷан ба ҳамсояҳои ҷанубии худ таваҷҷуҳи бештар пайдо кард. На танҳо тавассути ИДМ расмӣ, балки бо таъсиси СҲШ, таҳкими СПАД – созмони ҳарбӣ, ки бархе аз онҳоро дар бар мегирад, инчунин бо таъсиси Иттиҳоди Авруосиё.Муборизаи Русия ва Туркия барои нуфуз дар Осиёи Марказӣ табиист, аммо набояд фаромӯш кард, ки он на танҳо ҷанбаи пасошӯравӣ дорад. Ҳатто даврони империяи Русия минтақаи Туркистон (аввал генерал-губернатори Туркистон) вуҷуд дошт ва халқҳои туркзабони Осиёи Миёна баъди танаффуси чандсадсола дар ҳайати ИҶШС давлатдории худро ташкил доданд.Бале, ин аслан он мухторият буд, вале дорои хислатҳои муҳимтарини тараққиёти миллатхо: такмили забон, фарҳанг, маориф. Алоқаи байни ҷумҳуриҳои Осиёи Миёна ва Русия назар ба он, ки бисёриҳо гумон мекунанд, хеле амиқтар ва ҷиддитар аст ва ҳифзи он ҳам барои ин давлатҳои нав ва ҳам барои Русия якхела муҳим аст.Аз ин рӯ, талошҳои ҳамгироии Туркия дар робита ба ин минтақа Русияро бе таваҷҷуҳ намегузорад, ин ҷо масъалаи амният, иқтисод ва геополитика аст. Туркияи мустақил худ душмани Русия нест, гарчанде ки на танҳо дар бораи интиқоли аслиҳа ба Украина саволҳо вуҷуд доранд, балки дар бораи кӯшишҳои пайвастаи сарпарастии туркҳои Русия низ, ки дар таърихамон борҳо дидаем, ки чӣ гуна лоиҳаҳои муттаҳидшавӣ дар заминаи миллӣ, мазҳабӣ ё заминаҳои забонӣ аз ҷониби мухолифони абадии мо истифода мешуданд.Бале, аз ҷониби ҳамон англосаксонҳо, ки на танҳо манфиатдор ҳастанд, балки шарти худро ба парокандагии ҳам фазои пасошӯравӣ ва ҳам худи Русия пинҳон намедоранд. Аз ин рӯ, мо манфиатдор ҳастем, ки Осиёи Марказӣ мустақил боқӣ монад ва ҷузъи лоиҳае, ки идорааш дар оянда метавонад ба дасти душманони мо афтад, нагардад.
https://sputnik.tj/20240401/idora-beshtar-shahr-turkiya-mukholifin-1062290926.html
https://sputnik.tj/20240309/erdughon-jahon-islom-vazifa-falastin-ijro-nakard-1061983172.html
https://sputnik.tj/20231119/erdugon-jahoni-islom-ghazza-muttahidi-davat-1060516692.html
https://sputnik.tj/20230520/turkiya-masala-tahrim-rusiya-khost-gharb-amal-namekunad-erdughon-1057249595.html
туркия
русия
маскав
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2024
Пётр Акопов
https://cdnn1.img.sputnik.tj/img/103108/41/1031084122_0:0:150:150_100x100_80_0_0_45d14661a985ebab2262c07eb54ffecb.jpg
Пётр Акопов
https://cdnn1.img.sputnik.tj/img/103108/41/1031084122_0:0:150:150_100x100_80_0_0_45d14661a985ebab2262c07eb54ffecb.jpg
Хабарҳо
tg_TJ
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Пётр Акопов
https://cdnn1.img.sputnik.tj/img/103108/41/1031084122_0:0:150:150_100x100_80_0_0_45d14661a985ebab2262c07eb54ffecb.jpg
туркия, сиёсат, ҷаҳон, сутуннигор, маскав, русия, нигаронӣ, манфиат
туркия, сиёсат, ҷаҳон, сутуннигор, маскав, русия, нигаронӣ, манфиат
ДУШАНБЕ, 7 ноя — Sputnik. Бинобар ин тамоми равандҳое, ки дар Шарқ ба амал меоянд (на танхо ихтилофхо, балки равандҳои ҳамгироӣ, ки дар атрофи мансубият ба як минтақа, гурӯҳи миллӣ, динӣ ва ғайра ба вуҷуд омадаанд) барои мо боз ҳам муҳимтар мегарданд.
Хусусан, агар ин ба минтақаҳои ҳамсояи мо дахл дошта бошад, ки ба ҳайати Русия дохил мешуданд ва бо таърихи умумӣ бо мо алоқамандӣ доранд.
Имрӯз дар Бишкек нишасти сарони кишварҳои туркзабон таҳти раҳбарии Раҷаб Эрдуғон ифтитоҳ мешавад. На танҳо Алиев, Тоқаев, Мирзиёев, Бердимуҳамедов, Ҷабборов, балки Виктор Орбан низ дар он иштирок хоҳанд кард.
Ҳамоиши солона 11-ум аз рӯи шумора хоҳад буд, аммо дар асл ин дуввумин саммити имсола аст: қаблӣ ҳамагӣ чаҳор моҳ пеш дар Шушаи Озарбойҷон баргузор шуда буд, аммо он мақоми ғайрирасмӣ дошт. Аммо ин худ аз худ гувоҳӣ медиҳад, ки ҳамкорӣ ва ҳамоҳангсозии халқҳои туркзабон торафт пурзуртар мегардад.
Эрдуғон аз Бишкек ба Будапешт парвоз мекунад ва сипас ба форуми Боку меравад, яъне аз пойтахтҳои ду кишвари Созмони кишварҳои туркӣ дидан мекунад.
Созмони кишварҳои туркӣ (СКТ) ҳамагӣ панҷ кишварро муттаҳид мекунад (ва се кишвари дигар, аз ҷумла як кишвари эътирофнашуда дар он мақоми нозир доранд), аммо яке аз иттиҳодияҳои фаъол ва афзояндаи байнидавлатӣ ба шумор меравад.
Ҳанӯз ягонагии ҷаҳони турк ҳамчун ҳадафи сиёсии СКТ қарор нагирифтааст, аммо раванд, чунон ки мегӯянд, оғоз шудааст. Туркия пешвои бебаҳси ин иттиҳодия аст, ки ба ҳайати он Қазоқистон, Узбекистон, Қирғизистон ва Озарбойҷон – чаҳор ҷумҳурии пасошӯравӣ шомиланд, ки сетоаш ба Осиёи Марказӣ тааллуқ доранд.
Давлати дигари Осиёи Марказӣ, Туркманистон, мисли Маҷористон (маҷористониҳо худро турк мешуморанд) ва ҳамчунин Кипри Шимолӣ, ки танҳо Туркия онро эътироф кардааст, дар СКТ мақоми нозир дорад.
Ҳамин тариқ, Туркия сеяки ҷумҳуриҳои пасошӯравиро зери парчами худ ҷамъ кардааст, яъне тақрибан ҳамон қадаре, ки Иттиҳодияи Аврупо иддаъо мекунад (се кишвари Балтик аллакай ҷузъи он ҳастанд ва Молдова, Гурҷистон ва Украина дар навбат истодаанд). Яъне Туркия якҷо бо Аврупо фазои пасошӯравиро аз худ мекунанд?
Албатта ба пуррагӣ ин тавр нест: ҳатто Аврупо, ки ҳадафи ғасби Украинаро гузоштааст, дигар қодир нест, ки онро на ҳарбӣ ва на бо роҳи осоишта аз Русия ҷудо кунад.
Илова бар ин, бӯҳрони худи лоиҳаи ҳамгироии аврупоӣ танҳо амиқтар мешавад - ҳам аз сабаби афзоиши ихтилофҳо бо Иёлоти Муттаҳида, яъне пошхӯрии эҳтимолии Ғарби дастаҷамӣ ва аз сабаби зиддиятҳои дохилӣ, аз ҷумла муқовимат бо Русия. Нуфузи ИА ба кишварҳои Қафқоз низ аз воқеият дур аст, масалан Гурҷистон аз Русияву Туркия на танҳо аз ҷиҳати иқтисодӣ, балки аз ҷиҳати геополитикӣ низ вобаста аст. Аммо ҷуғрофиё сарнавишт аст ва дар таърих намунае вуҷуд надорад, ки касе тавониста бошад онро тағйир диҳад.
Ба назар чунин менамояд, ки Туркия бар хилофи ИА чизи беканорро фаро гирифтанӣ нест, вай дар як лоиҳа халқҳои комилан гуногунро (ба монанди юнониҳо ва финҳо) пайванд намекунад ва ба бартарияти ҷаҳонӣ даъво надорад (ИА бошад ҳамчун бародари хурдии англосаксонҳо, дар лоиҳаи глобализатсияи онҳо иштирок мекунад, яъне дар мубориза барои бартарият ширкат мекунад). СКТ ва ҳатто (ҳанӯз) ташкилоти ҳарбӣ намесозад (ИА дертар аз НАТО ба вуҷуд омадааст , аммо ҷавшани он аст ).
Туркия ошкоро фақат барои баҳамоии туркзабонон мубориза мебарад, то ки дар ҳифозати фарҳанг ва забонашон, рушди иқтисодиашон, сохтани роҳҳои нақлиётӣ ба онҳо кӯмак кунад, яъне фақат бо “фазои ягонаи туркӣ” сарукор дорад. Ва он далеле, ки ба он ҷумҳуриҳои собиқи шӯравӣ шомиланд, худ ба худ ҳамин тавр рух додааст, дар он ҳеҷ чизи зиддирусия вуҷуд надорад – магар чунин нест?
Албатта, ин тавр нест, аммо на аз он сабаб, ки Туркия нақшаҳои зидди Русияро дорад. Сукунати туркҳо дар саросари Авруосиё чандин аср давом кард ва онҳо дар қаламрави аз Шарқи Дур то Маҷористон зиндагӣ мекунанд.
Давлатҳои туркӣ пайдо мешуданд ва пош мехӯрданд ва дар тӯли шашсад соли охир, Туркия (империяи Усмонӣ) муҳимтарин (ва аксар вақт ягона) аз онҳо буд. Аммо туркҳои Туркия ҳамеша пойдевори Империяи Усмонӣ буданд, на аксарият, ки дар он султон-халифа сарварӣ мекард, ки ба нақши пешвоӣ дар тамоми ҷаҳони ислом даъво дошт.
Дар хилофат омили империягӣ ва мазҳабӣ аз омили миллӣ пеш буд ва лоиҳаи миллии туркӣ бошад, ҳамагӣ сад сол пеш дар харобаҳои империя бо пайдоиши Ҷумҳурии Туркия оғоз шуд. Болшевикон бо кумаки фаъоли ИҶШС дар таъсиси он саҳм гузошта, ба Отатурк кӯмак мекарданд, аврупоиҳо бошад, мехостанд онро ба се қисм тақсим кунанд (ба туркҳо танҳо як қисми Анатолия, бе гулӯгоҳҳо ва минтақаҳои шарқӣ боқӣ гузоранд). Яъне, Маскав воқеан ба туркҳо кӯмак кард, ки ҳадди ақалл як қисми давлати худро нигоҳ доранд ва на он қадар аз муҳаббат нисбати онҳо, балки барои он ки намехостанд, ки давлати тобеи Ғарбро дар ҷануби худ дошта бошанд.
Дар баробари ин Иттиҳоди Шӯравӣ дар ҳақиқат ягонагии империяи Русияро барқарор кард ва дар давоми ҳафт даҳсолаи минбаъда туркҳое, ки дар ҳайати он буданд, пеш аз ҳама халқҳои Осиёи Миёна бо русхо дар як давлати ягона зиндагӣ мекарданд. Онҳо шояд соли 1991 ҳам онро тарк намекарданд, аммо ислоҳоти девонавори Горбачёв ва муборизаи Елтсин бо ӯ барои қудрат ИҶШС-ро пароканда карданд.
Ҷумҳуриҳои Осиёи Миёна аслан аз як давлати ягона хориҷ шуданд ва Туркия дарҳол таваҷҷуҳи худро ба онҳо равона кард.
Ҳамон вақт кишварҳои туркзабон нахустин нишастҳо баргузор карданд ва аз ин нишастҳо баъдтар Шӯрои туркзабонон ва сипас Созмони кишварҳои туркзабон пайдо шуданд.
Русия, ки пас аз пошхӯрии ИҶШС ба худ омад, тадриҷан ба ҳамсояҳои ҷанубии худ таваҷҷуҳи бештар пайдо кард. На танҳо тавассути ИДМ расмӣ, балки бо таъсиси СҲШ, таҳкими СПАД – созмони ҳарбӣ, ки бархе аз онҳоро дар бар мегирад, инчунин бо таъсиси Иттиҳоди Авруосиё.
Муборизаи Русия ва Туркия барои нуфуз дар Осиёи Марказӣ табиист, аммо набояд фаромӯш кард, ки он на танҳо ҷанбаи пасошӯравӣ дорад. Ҳатто даврони империяи Русия минтақаи Туркистон (аввал генерал-губернатори Туркистон) вуҷуд дошт ва халқҳои туркзабони Осиёи Миёна баъди танаффуси чандсадсола дар ҳайати ИҶШС давлатдории худро ташкил доданд.
Бале, ин аслан он мухторият буд, вале дорои хислатҳои муҳимтарини тараққиёти миллатхо: такмили забон, фарҳанг, маориф. Алоқаи байни ҷумҳуриҳои Осиёи Миёна ва Русия назар ба он, ки бисёриҳо гумон мекунанд, хеле амиқтар ва ҷиддитар аст ва ҳифзи он ҳам барои ин давлатҳои нав ва ҳам барои Русия якхела муҳим аст.
Аз ин рӯ, талошҳои ҳамгироии Туркия дар робита ба ин минтақа Русияро бе таваҷҷуҳ намегузорад, ин ҷо масъалаи амният, иқтисод ва геополитика аст. Туркияи мустақил худ душмани Русия нест, гарчанде ки на танҳо дар бораи интиқоли аслиҳа ба Украина саволҳо вуҷуд доранд, балки дар бораи кӯшишҳои пайвастаи сарпарастии туркҳои Русия низ, ки дар таърихамон борҳо дидаем, ки чӣ гуна лоиҳаҳои муттаҳидшавӣ дар заминаи миллӣ, мазҳабӣ ё заминаҳои забонӣ аз ҷониби мухолифони абадии мо истифода мешуданд.
Бале, аз ҷониби ҳамон англосаксонҳо, ки на танҳо манфиатдор ҳастанд, балки шарти худро ба парокандагии ҳам фазои пасошӯравӣ ва ҳам худи Русия пинҳон намедоранд. Аз ин рӯ, мо манфиатдор ҳастем, ки Осиёи Марказӣ мустақил боқӣ монад ва ҷузъи лоиҳае, ки идорааш дар оянда метавонад ба дасти душманони мо афтад, нагардад.
