ДУШАНБЕ, 19 мар - Sputnik. Ҳоҷиев ва ҳамкоронаш тоҷирони муваффақи шимоли Тоҷикистонанд, ки солҳо ба ин сӯ дар масирҳои орому хатарноки минтақа тиҷорат мекунанд. Онҳо тариқи Туркманистону Озарбойҷон ва Афғонистон аз Эрон ба Тоҷикистон бор меоварданд.
Абдусамад ҳеҷ гоҳ ин интизорро надошт, ки қомати ниҳоли тиҷорати дар айни авҷу шукуфояшон ба ин зудӣ хам мешавад. Ва гунаҳкори асосӣ дар ин вазъ “вируси тоҷдор” аст, ки дар минтақаву ҷаҳон густариш меёбад.
Ҳоло қиссаи ӯ, ки бо Sputnik Тоҷикистон”ба миён гузошт:
Соли 2013 яке аз рафиқонам пешниҳод дод, ки аз Эрон бор биёрем. Розӣ шудам. Корҳоям ба зудӣ барор гирифт. Ман аз шаҳрҳои Теҳрон, Исфаҳон, Шероз, Машҳад ва Гургони Эрон моли худро ба мошинҳои боркаш (комюн ё фураҳо) бор мекардаму тариқи Туркманистону Ӯзбекистон ба Хуҷанди Тоҷикистон меовардам.
Суол: Шумо чӣ тиҷорат мекардед?
Ҳоҷиев: Дар оғоз халтаҳои полиэтиленӣ барои семент ворид мекардем. Ин мол дар Эрон арзон аст, зеро аз маҳсулоти нафтӣ сохта мешавад. Таври маълум, Эрон яке аз кишварҳои нафтии ҷаҳон аст. Баъдтар маводи сохтмонӣ, назири арматуру оҳан ва ранг низ бар феҳристи моли тиҷорати ман афзуд. Ҳамин тавр, молҳои кишоварзӣ, заҳрхимикатҳо, маводи пластикӣ, ғизои мурғ ва ғайра низ меовардам. Ман не, аммо ҳамкоронам дар Душанбе қисмҳои эҳтиётии мошинҳои хориҷиро низ ворид мекарданд. Эрон истеҳсоли қисмҳои эҳтиётии тамоми навъи мошинҳои ширкатҳои ҷаҳонӣ, назири “Мерседес” – у “Тайота” - ву дигаронро шурӯъ карда буд. Сифати моли Эрон дар қиёс бо Чину дигар кишварҳо хеле баланд аст.
Суол: Хуб, мушкилоти Шумо чӣ тур ва аз куҷо сар шуданд?
Ҳоҷиев: Ҳама дар марзи Туркманистону Ӯзбекистон шурӯъ шуд. Як субҳи тобистони соли 2015 яке аз ронандагоне, ки бори маро интиқол медод, занг зад. Гуфт, мошинҳоро гумруки Туркманистон иҷозаи хуруҷ намедиҳад. Бо онҳое, ки дар мақомоти Туркманистон кор мекарданд ва ошно будам, тамоси телефонӣ гирифтам. Гуфтанд, фармон аз боло аст ва коре аз дасташон сохта нест. Дарёфтам, ки гап ҳам ҷои дигар аст. Вақте вазъро омӯхтам, маълумам гардид, ки ин мушкил танҳо барои мошинҳои Тоҷикистон халқ шудааст. Шеваи корро тағйир додам. Бо ҳамтоёни қирғиз тамос гирифтам ва аз онҳо хоҳиш кардам, ки барои санадсозии моли ман кӯмак кунанд. Ҳамин тавр, фурӯшандаи мол ширкати эронӣ шуду харидор ширкати қирғизӣ. Аммо ин ҳам мушкили худро дошт. Мол бояд тариқи Туркманистону Ӯзбекистон ба Тоҷикистон меомаду ширкати қирғизӣ дар гузаргоҳи “Ойбек” аз он даст мекашид ва ба мақомот инро маълум мекард. Ман расман ба мақомоти гумрук нома мекардам, ки фалон ширкати қирғизӣ аз моли худ даст кашидаасту ман омодаам расмиёти гумрукиро анҷом дода, молиётро низ супорам. Азбаски ин моли барои Тоҷикистон зарурӣ буд, иҷоза медоданд ва ҳамин тавр, моли ман ба Хуҷанд мерасид. Пас аз он ки равобити Тоҷикистону Ӯзбекистон хуб шуд, ин тиҷоратро бо ширкатҳои ӯзбекӣ ба роҳ мондем. Молро ба Ӯзбекистон оварда, аз он ҷо ба Тоҷикистон содироти дубора ё реэкспорт мекардем.
Суол: Оё дар қимати мол ва харҷи ҳамлу нақли он тағйир омад?
Ҳоҷиев: Бешак. Масалан, ман 23 тон мол ворид мекардам. Вақте мушкиле бо Туркманистон набуд, харҷи роҳи он то Тоҷикистон 3 ҳазор долларро ташкил медод. Пас аз он ки ширкатҳои қирғизиву ӯзбекиро ба байн даровардем, ин харҷ 500 доллар афзуд.
Суол: Пардохтҳои гумрукӣ ва дигар расмиёт чӣ қадар буд?
Ҳоҷиев: Аз ҳамин 23 тон ман 15 ҳазор доллар молиёти гумрукӣ мепардохтам. Ҳар тон бор агар бо мошини боркаш меомад, 200 доллар ва агар бо вагон 120 доллар фақат харҷи роҳ дошт. Андозу расмиёти гумрукӣ ба болояш зам мешуд. Барои муқоиса, аз Бандари Аббоси Эрон то Чин бо роҳи обӣ як тон ба 24 доллар ва то Новороссийски Русия ба 19 доллар мерасад.
Суол: Шуюъи “вируси тоҷдор” ба Шумо чӣ мушкил пеш овард?
Ҳоҷиев: Замоне, ки дар Эрон ин уфунат пайдо шуд, ҳукумати Туркманистон аввалин кишваре буд, ки дарвозаҳояшро баст. Мушкили аслии мо ин ҷо шурӯъ шуд. Ман аз ҳамкорони эрониам хостам, ки молро тариқи Озарбойҷон фиристанд. Ҳамагӣ ду бор муваффақ шудам, ки аз ин масир мол ворид кунам. Аммо қимат гарон буд, ҳарчанд аввал ба 8 ва бори дуввум ба 6 ҳазор доллар муваффақ шудем, ки мошин пайдо кунем. Аммо 3,5 ҳазор куҷову 6 ҳазор куҷо? Як моҳ зиёдтар гузашт, ки Озарбойҷон ҳам марзҳояшро бо Эрон баст. Ҳамин тавр, дасту поямон баста шуд.
Суол: Яъне дигар масир вуҷуд надорад?
Ҳоҷиев: Дорад. Ба истилоҳ, ягона мӯрие, ки об мебарояд, ҳоло Афғонистон аст. Мо ҳам ин масирро таҳти омӯзиш қарор додем. Қаблан аз ин роҳ як мошини боркаш ба қимати 4 ҳазор доллар то Душанбе мерасид. Аммо ширкатҳои нақлиётӣ чун диданд, ки роҳи Туркманистону Озарбойҷон баста аст, нархи ин масирро боло бурданд. Шуд 5,5 ҳазор доллар. Ва далел ҳам доранд: Афғонистон масири амн нест. Дирӯз бо ронандагон сӯҳбат кардам. Гуфтанд, ки мо ба борат ҷавоб намедиҳем. Дар Эрон мегӯянд, ки моли ту бима шудааст, аммо замонати 100 – фоиза вуҷуд надорад. Як вақт ду мошини тоҷирони тоҷикро дар Афғонистон оташ зада буданд. Диданд, ки бори тоҷик аст, ҳатто амрикоиву аврупоӣ ҳамон замон тарака мекунанд. Бало ба паси ин ҳама, тавре мегӯянд, “ҷон наканӣ, ҷонона ку”, аммо роҳкиро аслан рост намегирад. Масалан, агар 23 тон мол ба 5,5 ҳазор доллар то Душанбе расад, харҷи он то Хуҷанд 1000 доллари дигар хоҳад буд. Масалан, барои аз мошин ба мошин интиқол додани мол дар Душанбе 150 ва расонидани он то Хуҷанд 700 – 800 доллар ҳазина дорад. Бо хароҷоти дигар мешавад 1000 доллари роҷеъуннақд ва моли ман то Хуҷанд ба 6,5 ҳазор доллар расида меояд. Дар ин ҳол, моли ман “тиллоӣ” мешавад ва рақобат карда наметавонам.
Суол: Ба ҳамин тамом? Дигар роҳ надоред?
Ҳоҷиев: Мутассифона, не. Як роҳи дигар буд. Мо тариқи тахризкор ё миёнаравони эронӣ ба мақомоти гумрукии ҳам Туркманистон ва ҳам Озарбойҷон пешниҳод кардем, ки моламонро то минтақаи озод расонем ва аз он ҷо бо мошинҳои туркманӣ ё озарӣ, ҳар чӣ ба онҳо маъқул аст, ба Тоҷикистон интиқол диҳем. Розӣ нашуданд. Эрон, ки ба “коронавирус” сахт гирифтор шудааст, онҳо эҳтиёт мекунанд. Роҳи беҳтарин барои мо ҳамоно роҳи Туркманистон буд, ки афсӯс баста шуд
Суол: Агар чунин намешуд, чӣ мешуд?
Ҳоҷиев: Нақшаҳои зиёд доштем. Ман бо соҳибкорони чинӣ ба мувофиқа расида будам, ки тариқи роҳҳои обии уқёнуси Ҳинд маҳсулоти нафтиро ба Чин содир кунем. Ҳама корҳо дар ҳоли ниҳоӣ шудан буд, ки ин вирус сар зад. Чиниҳо ҳам рафтанд ва ман ҳам мондам дар Хуҷанд. Аз Бандари Аббос то Чин як тон бор ба 24 доллар мерасад. Аммо ин ҳама чун нақше бар об монданд. Хуб, боз чанд тарҳи дигар буд, ки ҳоло гуфтанаш фоида надорад.
Суол: Чӣ кор бояд кард, ки Шумо тавонед ба фаъолияти худ идома диҳед?
Ҳоҷиев: Танҳо як роҳ ва он ҳам ин, ки ҳукумат пардохтҳои гумрукиро қисман коҳиш диҳад. Масалан, барои мо ҳамон фарқияти қимати роҳро ҳам кам кунанд кофӣ аст. Ҳамагӣ 2 ҳазор доллар. Ин ки масирҳо хатарноканд, гапи дигар. Тавре мегӯянд, гурусна ба шер мезанад
