Масъулини Раёсати асноди ҳолати шаҳрвандии Тоҷикистон мегӯянд, маъракаи ивазкунии ному насаб аз шакли русӣ ба тоҷикӣ миёни сокинони кишвар торафт "гармтар" мешавад. Ҳоло дар Тоҷикистон се намуди ному насабгузорӣ роиҷ буда, бо хоҳиши шаҳрвандон гузошта мешавад. Таври мисол, исмҳои хонаводагии дутаркиба, сетаркиба, ки бо пасвандҳои тоҷиконаи "зод", "зода", "ён", "иён", "пур", "духт" "и" ва пасвандҳои "ов", "ев" ва "вич"-и русӣ гузошта мешаванд.
Ёвари сардори Раёсати асноди ҳолати шаҳрвандии Вазорати адлияи Тоҷикистон Ҷӯрахон Ғозиев дар суҳбат бо Sputnik гуфт, тайи 11 моҳи соли равон 6255 нафар пасвандҳои "ов", "ев" ва "вич"-и насабҳои худро бо пасвандҳои тоҷикии "зод", "зода", "ён", "иён", "пур", "духт" ва "и" табдил кардаанд.
"Ҳарчанд ҳолатҳои тағйири ному насаб ба ин шакл дар солҳои пеш ба назар мерасид, вале асосан аз солҳои 2013 ба ин сӯ шиддат гирифта, танҳо тайи соли 2014 ҳудуди 2256 шаҳрвандони Тоҷикистон номҳои худро тоҷикона кардаанд",- афзуд ӯ.
Насабҳои тоҷикӣ ва иштибоҳ дар санадҳои расмӣ
Даст кашидан аз пасвандҳои "ов", "ев" ва "вич"-и русӣ миёни шаҳрвандони Тоҷикистон ибтидои солҳои 90-ум замоне оғоз гардид, ки дар кишвар ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи забони давлатӣ" тағйиру иловаҳо ворид карда шуд.
Яъне, баъд аз ин тағйиру иловаҳо ба қонуни мазкур шаҳрвандони Тоҷикистон барои мувофиқи анъанаҳои миллии худ ном гузоштану навиштани насаби хеш ҳуқуқ пайдо карданд.
"Вақте номивазкунӣ дар Тоҷикистон ба ҳукми анъана даромад, бештари шаҳрвандон ҳангоми гирифтани шаҳодатномаи таваллуд ба фарзандонашон ному насаби тоҷикона интихоб мекарданд. Дар бештари сабти асноди ҳолатҳои шаҳрвандӣ дар сархати аввали бланкҳо ном ва дар дуюмаш насаби онҳоро навишта буданд, ки ин дар дигар давлатҳо хато ҳисоб мешавад",- қайд кард оқои Ғозиев.
Зимнан, дар солҳои 2010-2014 як мушкилот дар санадгузории муҳоҷирони корӣ пайдо шуд. Он ба номи тоҷиконае, ки ҳанӯз дар солҳои 1990 гирифта буданду ҳамон шаҳодатномаҳое, ки ному насабашон пасопеш навишта шуда буд боиси эҷоди проблема гардид. Шаҳрвандони кишвар аз хориҷ баргашта, боз аз сари нав ба насабашон пасванди русии "ов"-у "ев" часпониданд.
"Хеле зиёд ҳамватанонамон насабашонро ислоҳ карданд, бархеи дигар фақат дар сархати аввал насаб ва дар сархати дуюм номро гузоштанд. Садҳо ҳазор насабҳо ба ҳамин тариқ иваз шуд"- гуфт Ғозиев Ҷурахон.
Аз Шарифов то Шарифзода: се қадами Қироншоҳ
Устоди ДМТ Қироншоҳ Шарифзода аз зумраи онҳое мебошад, ки се дафъа насабашро иваз кардааст. Ӯ мегӯяд, мутаваллиди соли 1958 аст ва то соли 1991 дар исми хонаводагиаш пасванди русии "ов" дошта, дар санадҳои расмӣ Шарифов Қироншоҳ навишта шуда буд. Дар соли 1992 насабашро ба Қироншоҳи Шарифзода иваз кардааст, аммо аснои баромадан аз қаламрави Тоҷикистон ба мушкил мувоҷеҳ гардид, яъне дар хати (графа)-и шиносномааш ба ҷои насаб ном ва ба ҷои ном насабашро навишта буданд.
"Маҷбур шудам соли 2005 насабамро ба Шарифзода Қироншоҳ табдил намоям. Зеро бар пояи меъёрҳои байналмилалӣ насаб бояд дар хати аввал бошад, баъд дар қатори дуввум исми шаҳрванд. Ҳоло ба куҷое сафар накунам, ягон мушкиле пеш намеояд",- ҷамъбаст кард Шарифзода.
Оқои Ғозиев мегӯяд, солҳои охир ҳолатҳоеро низ мушоҳида кардан мумкин аст, ки шаҳрвандон аз пасвандҳои "ов" ва "ев" ба таври ихтиёрӣ даст кашида, насабашонро тоҷикӣ карданд. Аммо бо гузашти муддати кутоҳ ва мувоҷеҳ шудан бо мушкилот дар хориҷ аз кишвар ба ватан баргашта, дубора пасвандҳои "ов"-у "ев"-ро дар насабашон барқарор намуданд.
"Аммо чунин нафарон ангуштшумор буда, шумораи дақиқи онҳоро дар даст надорем. Ҳарчанд ин ҳолатҳо истисно нестанд",- қайд мекунад Ғозиев.
Пасванди "ов" барои гирифтани шаҳрвандии Русия
Зуҳро Раҳимова, ки дар аввал насабаш пасванди "ов"-и русӣ дошт, дар соли 2006 бо хоҳиши худ ба насаби дутаркибаи тоҷикӣ гузашта, ба худ исми Раҳимзода Зуҳроро гирифтааст. Вақте хостори гирифтани шаҳрвандии Федератсияи Русия гардид, маҷбур шуд дубора шакли русии насабашро барқарор кунад.
"Соли 2014 тибқи барномаи "Кӯчонидани ихтиёрии ҳамватанон ба Русия" барои гирифтани шаҳрвандии ин кишвар маҷбур шудам дубора ба пасванди "ов"-и русӣ баргардам. Чун ному насаби тамоми хонаводаамон бо пасванди русӣ буд, ба ман пешниҳод карданд, ки ман низ иваз намоям, дар сурати иваз накардан, ман аъзои оилаамон ҳисоб намешудам, зеро насаби ҳамаи онҳо дигар асту аз ман дигар",-нақл мекунад Раҳимова.
Ёвари сардори Раёсати сабти асноди ҳолати шаҳрвандии Вазорати адлия мегӯяд, сабаби аслии баргаштан ба пасвандҳои "ов", "ев" ва "вич"-и русӣ миёнии шаҳрвандон, ин баромадани онҳо берун аз кишвар, аниқтараш ба ФР мебошад, ки солҳои охир шарҳрвандони тоҷик бо кормандони пулис ба мушкил дучор шуданд.
"Бештари шаҳвандон аз сабабе, ки дар Русия бо мақомоти пулиси рус мушкил пайдо накунанд боз ба насаби русӣ баргаштанд",- меафзояд ӯ.
Ҳуввияту ифтихори миллӣ аз дидгоҳи Ғозиев
Ҷаноби Ғозиев иброз дошт, ки тайи ду соли охир дар мақомоти давлатии Тоҷикистон бештари кормандон ному насабашонро тоҷикӣ карда истодаанд, ки сабабаш ин бедоршавии ҳуввияти миллӣ, эътироф кардани расму анъанаҳои миллӣ мебошад.
"Мо қонуни мушахасе дар бораи ҳатман ба тоҷикӣ номгузорӣ кардани шаҳвандон надорем. Аммо аз рӯи ифтихори миллату давлатдорӣ ба мақсади арҷ гузоштан ба миллати худ кӯшиш дорем, ки шаҳрвандон ному насаби тоҷикӣ гиранд. Модоме, ки тамоми коргузории мо ба забони тоҷикӣ аст, бояд номгузорӣ ҳам ба забони тоҷикӣ сурат гирад",- гуфт вай.
Табдили ному насаби мансабдорони тоҷик замоне ба ҳукми анъана ва ё ба истилоҳ "мӯд" гардид, ки соли 2007 раисҷумҳур Эмомалӣ Раҳмон (то он вақт Раҳмонов Эмомалӣ- шарҳ аз идора) аз пасванди русии "ов" дар насабаш даст кашид.
Ҳамин тавр, ҳоло дар ҳукумати Тоҷикистон бахши аъзами вазирону раисони кумитаҳо, инчунин кормандони дигар идорот исми худро тоҷикӣ кардаанд. Аз ҷумла, собиқ муовини сарвазир, ҳоло раис ҶСШК "Агроинвестбонк" Муродалӣ Алимардон ҳанӯз 7 сол пеш, ба дунболи раисиҷумҳур Эмомалӣ Раҳмон пасванди "ов"-ро аз исми хонаводагиаш ҳазф кард. Раиси Кумитаи забон ва истилоҳот низ вақте ба ин мақом расид, аллакай Гавҳар Шарофзода буд.
Дар соли 2014 чанд вазири тоҷик хабар доданд, ки исми хонаводагии худро иваз кардаанд, Вазири тандурустии Тоҷикистон Салимов Нусратулло Файзуллоевич ҳоло Нусратулло Файзулло, собиқ вазири кишоварзии Тоҷикистон на Қосим Раҳбарович Қосимов, балки Қосими Раҳбар, раиси феълии Хадамоти гумрук (қаблан сардори Оҷонсии мубориза алайҳи фасоди молӣ) аз Фаттоҳ Ғоибович Саидов ба Абдулфаттоҳи Ғоиб гузашт.
Инчунин, роҳбари дастгоҳи иҷроияи президент Худоёров Бахтиёр Таварович низ дар соли гузашта номашро ба Худоёрзода Бахтиёр Тавар иваз кардааст.
Салимзода дубора ба мавзӯъ баргашт. Соли 2014
Масъалаи бозгашт ба номгузории тоҷикӣ бори дигар дар моҳи январи соли 2014, баъди нашри як мақолаи додситони кулли Шерхон Салимзода (ҳоло раиси Иттифоқҳои касабаи Тоҷикистон) дар расонаҳои расмӣ ба миён омад. Оқои Салимзода дар ин матлаб аз он изҳори ташвиш карда буд, ки бисёре аз шаҳрвандони тоҷик дубора ба исмҳои хонаводагӣ бо пасвандҳои русии "ов"-у "ев" ва "вич" бармегарданд. Дар маҳофил мегӯянд, бештар онҳое ба баргардондани пасвандҳои русӣ бартарӣ медиҳанд, ки барои муҳоҷират ба Русия мераванд ва бо номҳои тоҷикӣ дар онҷо дучори мушкил ва ҳатто тамасхур қарор мегиранд.
Дар ҳамин ҳол, Ҷӯрахон Ғозиев иброз медорад, ки аз рӯи таърихи гузаштагони тоҷик, ки ҳазорсолаҳо бо номи тоҷикона омаданду дар асри 20 тибқи тартибу қоидаҳои шӯравӣ ба пасвандҳои русӣ гузаштанд, як амри табиӣ буд. Ба гуфти вай ҳоло вазъу шароит аз замони СССР (ИҶШС) ба куллӣ тафовут дорад.
"Имрӯз, ки давлати мо як давлати озод ва соҳибистиқлол аст, бояд, ки ҳуқуқҳои миллӣ ҳатто дар самти номгузорӣ ҳам ҳимоя карда шавад. Пеш аз замони Шӯравӣ тамоми шоирону нависандагони мо номҳои тоҷикона доштанд. Таври мисол, Абӯабдулоҳ Ҷаъфари Рӯдакӣ, Абӯали ибни Сино, Саъдӣ Шерозӣ, Садриддин Сайидмуродхоҷа Айни, Мирзо Турсунзода ва ғайра",- илова кард ӯ.
Ба назари ҳуқуқшиносон ва коршиносони соҳа ҳарчанд анъанаи насабгузории тоҷикӣ дар Тоҷикистон роиҷ аст, аммо он ҳанӯз ихтиёрӣ мебошад ва шаҳрвандон дар қабули ному насаб озод мебошанд.
