ДУШАНБЕ, 25 янв – Sputnik, Сергей Маркедонов. Дипломатҳо аз Иёлоти Муттаҳида, кишварҳои узви Иттиҳоди Аврупо ва мақомоти баландпояи НАТО саъй доранд, як хатти вокуниш ба ташаббусҳои Маскав дар бораи кафолатҳои амниятӣ эҷод кунанд.
То имрӯз дар бораи ҳадди ақалл ишораҳои пешрафт сухан гуфтан мумкин нест.
Намояндагони сиёсии ИМА ва муттаҳидонаш борҳо тезисеро дар бораи "сиёсати дарҳои боз" барои НАТО ва имкон надоштани Русия, як кишвари берун аз паймон, дорои ҳуқуқи вето дар мавриди тавсеъаи ин паймонро такрор мекунанд.
Аз тарафи Русия чунин далел оварда мешавад, ки блоки ҳарбӣ аз руи табиаташ "иттифоқи демократӣ" шуда наметавонад! Гузашта аз ин, ҳуқуқи кишвар барои ворид шудан ба иттиҳодияҳои интегралӣ масъалаи мутлақ буда наметавонад.
Дар он ҳадди ақал бояд манфиатҳои он бозигароне, ки бо ин ё он сабаб ба иттиҳоди ҳарбӣ дохил шуда наметавонанд ё намехоҳанд дохил шаванд, ба назар гирифта шавад. Дар акси ҳол принсипи асосӣ, монанди тақсимнашавандагии амният вайрон карда мешавад.
Дар асл як клуби дорои аъзои имтиёзнок пайдо мешавад, ки қоидаҳои бозиро барои дигарон муайян мекунанд.
Бо вуҷуди тафовути куллии мавқеъҳои асосӣ на Русия ва на Ғарб барои даст кашидан аз музокирот шитоб намекунанд.
Маскав мунтазири посухи хаттӣ дар бораи кафолатҳои амниятӣ аст. Интизор меравад, ки вазирони кишварҳои узви Иттиҳоди Атлантикаи Шимолӣ низ барои машваратҳои минбаъда бо раҳбарияти Вазорати корҳои хориҷии Русия ба ин ҷо сафар кунанд.
Ҳамсоядории душвор
Дар ин силсилаи мулоқотҳо, гуфтушунидҳо, мулоҳизаҳо ва изхоротҳо пай набурдан мумкин нест, ки вазъият дар фазои Иттиходи Шӯравии собиқ дар авлавияти муҳимтарини рӯзномаи Аврупо қарор дорад.
Аз як тараф Иёлоти Муттаҳида ва муттаҳидонаш кӯшиш мекунанд, ки як навъ "ғамхорӣ"-и дипломатӣ анҷом диҳанд, то мавзӯи музокиротро ба Украина ва "таҳдиди ҳамлаи Русия" танг кунанд.
Мақсад рӯшан аст: табдил додани мавзуъ аз аз проблемаҳои умумӣ ва принсипҳои амнияти Аврупо ба як масъалаи хос ва маҷбур кардани рақиб ба мавзеъгирии дифоӣ.
Аммо барои Русия масъалаи таъмини амният дар хориҷи наздик мақоми муҳими ибтидоӣ дорад, ки бидуни он дар бораи ҳама чизе, ки Маскавро нигарон мекунад, ҳарф задан ниҳоят душвор аст.
Гузашта аз ин аз се буҳрони системавӣ дар муносибат бо НАТО вуҷуд дошта, ки дутои он маҳз ба хотири барномаҳои пасошӯравӣ ба вуҷуд омадааст. Якум, дахолати НАТО дар Югославияи собиқ дар моҳҳои март-июни соли 1999, дуюм, "ҷанги панҷрӯза" дар Гурҷистон ва саввум - оғози буҳрони Украина ва тасдиқи юрисдиксияи Русия бар Қрим.
Дар сурати якхела будани равандҳои бисёре, ки дар давраи пошхӯрии ИҶШС ба амал омадаанд, аҳамияти пайвастани амнияти умумии Аврупо ба рӯзномаи пасошӯравӣ боз ҳам бештар мешавад.
Дар авҷи ҷанги сард президенти ИМА Роналд Рейган дуруст гуфта буд:
"Агар мо худро (дар Амрикои Марказӣ) дифоъ карда натавонем, дар дигар ҷо ғалабаро интизор шуда наметавонем. Ҳокимияти мо, иттиҳодҳои мо пош хоҳанд хӯрд ва амнияти Ватанамон зери хатар мемонад”.
Барои ҳар як кишвар ҳамсоягии он ба як минтақа аҳамият хос дорад. Солҳои 2021-2022 Русия, ки маъмулан дар Ғарб ба таблиғи таҷрибаҳои "минтақаҳои таъсир" ва "ревизионизм" муттаҳам мешуд, аслан ягон ноу-ҳауи махсус пешниҳод намекунад.
Барои ифодаи Рейган Реҷаб Тайиб Эрдуғон метавонад дар бораи манфиатҳои Туркия дар Кипр ва Сурия ва Нарендра Модӣ дар бораи нуфузи Ҳиндустон дар Шри-Ланка ё Молдив бигӯяд.
Охир, ба ғайр аз он чӣ, ки назариячиёни муносибатҳои байналхалқӣ маъмулан дар бораи афзоиши нуфузи Ғарб ва кам шудани нуфузи Русия таъкид мекунанд, ба хоки Иттиходи Шӯравии собиқ омадани НАТО чӣ хатар дорад?
Проблемаи асосӣ на дар вусъати худи иттифоқ, балки дар он аст, ки он кӯшиш мекунад, дар давлатҳои мураккабе, ки на танҳо аҳолии гуногунмиллат, балки раванди нотамоми ташаккули миллиро аз сар мегузаронаду таҷрибаи кам дорад, худро ҷо намояд.
Дар миёни онҳое, ки ҷонибдори “сиёсати дарҳои боз” барои пайвастан ба НАТО ҳастанд, нуқтаи назар дар бораи зарурати “комилан барқарор кардани тамомияти арзӣ”-и Гурҷистон, Молдова ва Украина комилан бартарӣ пайдо мекунад.
Аммо агар ин равиш қабул шавад ҳам, бояд як қадами навбатии мантиқӣ гузошта шавад ва иқрор шуд, ки ҳадди ақалл ихтилофи назар вуҷуд дорад.
Абхазистон, Осетияи Ҷанубӣ, Қрим ва ҷумҳуриҳои эътирофнашудаи Приднестровие, КХДР ва ҶХЛ Маскавро на Вашингтону Брюсселро кафили амнияти худ медонанд. Шояд ин ба шумо маъқул шавад ё боиси хашму ғазаб гардад, аммо онро ба назар нагирифтан ғайриимкон аст.
Бино ба маълумоти Пажуҳишгоҳи байналмилалии ҷомеашиносии Киев, дар декабри соли 2021 59,2% ба тарафдории вуруди Украина ба НАТО овоз доданд ва 28,1% мухолифи он буданд.
Аҳамият диҳед, ки таҳқиқот дар ҳама минтақаҳои кишвар гузаронида шуд, аммо на дар қаламрави таҳти назорати ҷумҳуриҳои эътирофнашудаи Донбасс.
Гузашта аз ин кӯшишҳои қаблии нодида гирифтани ин мураккабии афзоянда танҳо боиси низоъҳои дохилӣ дар як қатор кишварҳои пасошӯравӣ ва дахолати фаъолтари Русия дар умури онҳо гардидааст.
Аз ин як тезиси ниҳоят муҳим бармеояд: на танҳо Русия, ки аз пешравии НАТО ба сарҳадҳои худ метарсад, балки гурӯҳҳои гуногуни аҳолии мамлакатҳои ҳамсояи он ҳам ба санҷиш ва мувозинати саъйю кӯшишҳои Авруатлантикӣ манфиатдор мебошанд.
Ва ин ниҳоят хатарнок аст, вақте ки ихтилофҳои дохилӣ бо омили рақобати геополитикӣ, инчунин кӯшишҳои истифода аз бархӯрди бозигарони беруна дар мубориза барои қудрат омехта мешаванд.
На ҳадаф, балки ҳунари мушкил
Бо ин ҳол муҳим нест, ки чӣ қадар арзёбиҳои интиқодӣ ба интизориҳои беш аз ҳад аз пайвастан ба иттиҳодия сурат мегирад, танҳо инкори он кофӣ нест. Муҳокима ва пешниҳоди алтернативаҳо ниҳоят муҳим аст.
Ва наметавон гуфт, ки онҳо дар ривоятҳои сиёсии Гурҷистон, Молдова ва Украина вуҷуд надоранд.
Роҳи осонтарин дар Молдова аст, ки дар сатҳи Қонуни Асосӣ кишвари бетараф эълон шудааст.
Аммо масофа аз эъломия то татбиқи он на ҳамеша кӯтоҳ аст. Ва дар ин сурат бидуни ҳалли ҳамаҷонибаи низоъ дар Приднестровие, ки дар он бояд манофеи тарафдори Русия ба эътибор гирифта шавад, коҳиши он мушкил хоҳад буд.
Ҳатто дар Гурҷистон, ки моҳи январи соли 2008 раъйпурсии умумимиллӣ дар бораи узвияти он дар НАТО баргузор шуд ва аз он ҳимоят шуд, мунсифона сурат гирифтани он мавриди баҳс қарор дорад.
Тирамоҳи соли 2019 Ҳизби эътилофи ватандӯстон як назарсанҷии худро анҷом дод, ки 64% пурсидашудагон ин идеяро мусбат қабул кардаанд.
Имрӯз вазни ин нерӯи сиёсӣ коҳиш ёфтааст. Ва ин воқеият нест, ки дар оянда ба чунин рақамҳо дубора расидан мумкин аст, бахусус азбаски он пурсиш эътибори қонунӣ надошт.
Бо вуҷуди ин, ин ақида ҳатто пас аз рӯйдодҳои соли 2008 ва марзи баъдӣ дар Осетияи Ҷанубӣ баррасӣ мешавад.
Сиёсатмадорони гурҷӣ (ҳарчанд дар ақаллиятҳо) кӯшиш мекунанд, ки механизмҳои ба эътидол омадани ҳамсояи шимолии худ ва инчунин алтернативаҳои сиёсати хориҷӣ бар зидди сентризми НАТО-ро пайдо кунанд, ки ба ҷои монеи шинохти Абхазистону Осетияи Ҷанубӣ мунҷар ба таҳрики шинохти онҳо мешавад.
Мавқеи ғайриблокии Украина дар баҳсҳои сиёсати хориҷии ин кишвар низ мавҷуд аст, ҳарчанд дар барномаҳои аҳзоб ва ҷунбишҳои умда вуҷуд надорад.
Аммо Юрий Бойко дар интихоботи президентии соли 2019 ин масъаларо матраҳ кард, ки дар ниҳоят бо 11,68% овозҳо ҷои чорумро гирифт ва аз бисёре аз ғарбгароҳо пеш гузашт.
Аммо агар ин гуна андешаҳо ногаҳон на 10-15%, балки шумораи бештари шаҳрвандони кишвари ҳамсояро (ва дар як қатор сохторҳои дигари пасошӯравӣ) ба худ ҷалб кунанд, пас бетарафӣ ҳамчун амалия, на ҳамчун идея, бидуни тавофуқи байни бозигарони калидӣ дар ҷаҳон мушкилот хоҳад дошт.
Имрӯзҳо бисёриҳо дар бораи таҷрибаи муваффақи Австрия, Швейтсария ё Финландия сухан мегӯянд. Ба гуфтаи муҳаққиқи швейтсарӣ Оливе Мевлӣ, "бетарафӣ омиле гардид, ки ба шарофати он кишвари мо на танҳо ба ин ё он низоъ гирифтор шуданро пешгирӣ кард, балки имкон фароҳам кард, то дигаронро бо ба истилоҳ "офисҳои хуб" таъмин намояд".
Зимнан, маҳз Швейтсария кишваре шуд, ки иртиботи Гурҷистону Русияро дар сурати мавҷуд набудани равобити дипломатӣ миёни онҳо таъмин мекунад.
Дипломатҳои Швейтсария дар музокироти пайвастани Русия ба СҶТ нақши муҳим бозида, бозпас гирифтани даъвоҳо аз ҷониби Гурҷистонро ҳамоҳанг мекарданд.
Бетарафии Австрия, ки соли 1955 муқаррар карда шуда буд, бе ризоияти ИҶШС ва ИМА — ду қутби сулҳи Ялта-Потсдам як сенарияи ногувор буд.
Сиёсатшиноси машҳури Дания Ҳанс Муритсен дар мақолаи “Ҳунари душвори “финландиякунонӣ” уфта буд, роҳе, ки Ҳелсинкӣ дар охири Ҷанги Дувуми Ҷаҳонӣ интихоб кард, "тамоил на барои завқ, балки роҳи прагматикӣ" буд, ки барои кишварҳои хурд дахл дорад.
Аҳамият диҳед, ки имрӯз ҳам дар Австрия ва ҳам дар Финландия баҳсҳои зиёде дар бораи зарурат ва имкони пайвастан ба НАТО (ҳарду давлат аллакай ба Иттиҳодияи Аврупо дохил шудаанд) мекунанд.
Бетарафиро бархе аз сиёсатмадорон ва коршиносон як курси таслимӣ мешуморанд, ки барои Украина ва Гурҷистони имрӯза номатлуб аст.
Ба ибораи дигар бетарафӣ даво нест, балки маҷмуи мураккаби омилҳои дохилӣ ва байналмилалӣ барои ҳар як кишвар ва минтақа мебошад. Чунон ки мутахассиси австриягй Александр Дубовӣ қайд мекунад, он ҳадаф ва "иваз кардани стратегияи давлатӣ" нест.
“Бо вуҷуди ин баҳси бетарафӣ метавонад ҳамчун нуқтаи ибтидоӣ ва як навъ катализатор барои баҳсҳо дар бораи ояндаи давлатдорӣ, манфиатҳои миллии ҷомеаҳои гуногунмиллат ва инчунин нақшу муносибати ин кишварҳо бо субъектҳои асосии муносибатҳои байналхалқӣ дар минтақа хидмат кунад”, - идома медиҳад пажуҳишгар.
Танҳо муҳим он аст, ки чунин суҳбат дар атрофи ҳикояҳои пурмазмун гузаронида шавад ва ба такрори сарусадоҳои куҳна табдил наёбад.