https://sputnik.tj/20241217/osiyoi-markazi-tojikiston-turkiya-orzuho-mintaqa-amali-1065539364.html
Осиёи Марказӣ бидуни Тоҷикистон: чӣ гуна Туркия орзуҳои худро дар минтақа амалӣ мекунад
Осиёи Марказӣ бидуни Тоҷикистон: чӣ гуна Туркия орзуҳои худро дар минтақа амалӣ мекунад
Sputnik Тоҷикистон
Анқара нуфузи фарҳангӣ ва сиёсии худро дар минтақа босуръат тавсеа медиҳад, ки ин метавонад боиси “инзивои сиёсӣ”-и Душанбе шавад 17.12.2024, Sputnik Тоҷикистон
2024-12-17T11:57+0500
2024-12-17T11:57+0500
2024-12-18T16:57+0500
осиёи марказӣ
сиёсат
дар тоҷикистон
туркия
таҳлил
сутуннигор
https://cdnn1.img.sputnik.tj/img/101700/83/1017008387_0:203:2921:1846_1920x0_80_0_0_30ac85ed4e18f9b1265850593fc9874d.jpg
ДУШАНБЕ, 17 дек — Sputnik. Дар Туркияи муосир дигаргунихои куллӣ гузашта истодаанд, ки симои нави кишварро ташаккул медиҳанд. Агар пас аз фурӯпошии империяи Усмонӣ дар солҳои 1920 ташкилшавии Туркияи муосир бо шахсияти Мустафо Камол Отатурк алоқаманд буд, Туркияи имрӯзаро метавон "Туркияи Эрдуғон" номид. Раванди ташаккули Туркияи “нав” дар ибтидои қарни нав бо ба сари қудрат омадани Ҳизби Адолат ва Рушд дар Анкара бо раҳбарии Раҷаб Эрдуғон ва интихоби ӯ ба мақоми нахуствазири кишвар оғоз шуд. Раванд пас аз соли 2013, вақте ки Эрдуғон ба мубориза бо мухолифони худ бо раҳбарии воиз Фатҳулло Гулен шурӯъ кард, шиддат гирифт. Рақибони сиёсии худро аз байн бурда, Туркияро ба як давлати суперпрезидентӣ бо салоҳиятҳои густурдаи роҳбарӣ табдил дода, Эрдуғон дар нимаи дуюми солҳои 2010, пас аз кӯшиши бемуваффақияти табаддулоти низомӣ, ки танҳо обрӯи Эрдуғонро дар назари миллионҳо туркҳо ҳам дар дохил ва ҳам дар хориҷа мустаҳкам кард, ҳокимияти ягонаи худро ба таври комил ба расмият овард. Барпосозии ниҳоии таҳкими амудии қудрат марги Гулен дар моҳи октябри соли 2024 буд, зеро пас аз марги ягона мухолифи маъруф, ҳарчанд ӯ пас аз солҳои тӯлонӣ дар хориҷа нуфузи худро аз даст дода буд, Эрдуғон рақибони назаррасе барои қудрат дар кишвар надошт. Туркияи нав бо он фарқ мекунад, ки он назар ба даврони Отатурк, ки каме бештар аз сад сол пеш оғоз шуда буд, камтар дунявӣ шуда, дар сиёсати хориҷӣ фаъолтар мешавад. Агар Отатурк бештар ба рушди дохилии кишвар ва радди ғаразҳои империявӣ ба нафъи як давлати миллӣ таваҷҷуҳ мекард, Эрдуғон имрӯз талош дорад Туркияро як қудрати ҷаҳонӣ ва худро вориси Императори Усмонӣ нишон диҳад. Ин тавассути се стратегия ва идеологияи сиёсати хориҷӣ, яъне навусмония, панисломизм ва пантуркизм сурат мегирад. Ва нақши муҳимтаринро дар ин даъвоҳо барои пешоҳангӣ Осиёи Марказӣ мебозад, ки дар он ҷо стратегияи пантуркизм ҳамчун нуқтаи ҷаҳиш барои расидан ба ҳадафҳои ҷаҳонии Анкара истифода мешавад. Бародари нави калонии Осиёи Марказӣ?Дар соли 1991, Туркия дар дидгоҳи худ ба ҷаҳони нави пас аз ҷанги сард дучори бӯҳрон шуд. Дар солҳои ҷанги сард ба он нақши буфери байни кишварҳои Аврупо ва Шарқ гузошта шуда буд. Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ ва бахусус пас аз рад кардани иҷозаи узвияти Туркия ба Иттиҳоди Аврупо, Истанбул Шарқро, ва бахусус фазои туркиро ба унвони авлавияти сиёсати хориҷии худ донист. Солҳои 90-ум дар кишвар орзуе дар мавриди ташкили фазои ягонаи туркӣ таҳти роҳбарии Туркия паҳн шуд. Чунончӣ, нахустин раисҷумҳури Қазоқистон Нурсултон Назарбоев дар китоби худ “Дар остонаи асри XXI ” аз сафарҳо ва мулоқотҳои раисиҷумҳури онвақтаи Туркия Турғут Озал нақл мекунад. Истанбул бо ҳар роҳ кӯшиш мекард, ки худро ҳамчун раҳбари чунин иттиҳодия муаррифӣ кунад ва кӯшиш мекард, ки дар муносибатҳои байни кишварҳои тозаистиқлоли Қафқози Ҷанубӣ ва Осиёи Марказӣ аз як тараф ва Ғарбиаз тарафи дигар нақши "миёнарав"-ро бар дӯш гирад ва инчунин модели сохти ҷамъиятию сиёсии худро барои ин давлатҳои ҷавон ҳамчун мувофиқтарин пешниҳод намояд. Кор ба ҷое расид, ки Сулаймон Демирел, нахуствазири Туркия, ки ба Осиёи Марказӣ сафар карда буд, ҳатто ба пешниҳоди тарҳи конститутсияҳое, ки Анқара барои кишварҳои пасошӯравии туркзабон таҳия кардааст, шурӯъ кард. Албатта, он давра захираҳои Туркия барои амалисозии орзуҳои он мувофиқ набуданд ва ин ниятҳои аввали солҳои 90-ум дар охири даҳсола коҳиш ёфт. Аммо ба ҳар ҳол, Туркия тавонист дар минтақа барои таҳкими мавқеъаш то андозае комёбиҳо ба даст орад. Ҳамин тариқ, Анқара дар стратегияи Осиёи Марказӣ аз ибтидо ба наздикии этнофарҳангӣ бо кишварҳои минтақа таъкид карда, сиёсати худро дар ин замина бунёд кардааст. Туркия бо мақсади таҳкими мавқеи худ дар соҳаи фарҳангӣ ва тамаддунии минтақа як шабакаи муассисаҳои таълимӣ кушод, ки ба паҳн кардани назарияи идеологии пантуркистӣ шурӯъ карданд. Солхои 1990 дар Қазоқистон, Қирғизистон ва Туркманистон 20 мактаб ва 2 донишгоҳ, ки Вазорати маорифи Туркия кушода буд, инчунин 50 мактаб ва 3 донишгоҳе, ки бо бунёди воиз Фатҳуллоҳ Гулен (он замон иттифоқчӣ буд, на мухолифи мақомоти Туркия) кушода буд. Дар чанд минтақаи Русия чанд коллеҷ дар назди сафорати Туркия боз шуданд. Ҳатто дар Тоҷикистон, ки ба истилоҳ “ҷаҳони туркӣ” рабте надорад, панҷ литсейи туркӣ боз шуданд. Дар натиҷа, дар охири солҳои 90-ум дар ҳар як кишвари минтақа 2000 стипендияи донишҷӯӣ барои таҳсил дар Туркия ҷудо карда шуд. Дар соли таҳсили 1995-1996 ҳиссаи донишҷӯён аз Осиёи Марказӣ дар Туркия аз шумораи умумӣ 23% буд. Барои муқоиса, ҳиссаи Осиёи Марказӣ дар савдои хориҷии Туркия дар соли 1996 ҳамагӣ 1%-и ҳаҷми умумиро ташкил дод. Аммо дар муассисаҳои таълимӣ мушкилӣ пеш омад. Ҳанӯз дар миёнаҳои солҳои 90-ум Узбекистон аз тарси ифротишавии шаҳрвандон ҳамкориро дар ин самт қатъ карда буд. Солҳои баъдӣ мақомоти кишварҳои дигар дарк карданд, ки дар биноҳои чунин коллеҷҳо метавонанд ғояҳои ифротгароӣ паҳн шаванд ва худи мавҷудияти онҳо монополияи давлатии маориф ва ҳатто соҳибихтиёриро зери хатар мегузорад. Авҷи аълои ин масъала мурофиаи додгоҳии хатмкунандагони литсейи бошқирдӣ-туркӣ дар Русия дар соли 2017 буд, ки дар он се хатмкунанда дар таблиғи ифротгароӣ гунаҳкор дониста шуданд ва дар ниҳоят литсейҳои туркӣ дар кишвар барҳам дода шуданд. Муассисаҳои дигари таълимӣ қурбони ихтилофоти байни Эрдуғон ва мухолифон шуданд, зеро бисёре аз онҳо (ва муваффақтарин муассисаҳо) зери таъсири мустақим ё ғайримустақими Гулен ва ҷунбиши “Хизмат”-и ӯ қарор доштанд. Дар натиҷа маълум шуд, ки барои мақомоти Туркия бастани мактабҳои мутааллиқ ба мухолифин муҳимтар аст, на ин ки тавассути онҳо ғояҳои пантуркизмро паҳн кунанд. Ба ин далел, ки соли 2015 тамоми литсейҳои туркӣ дар Тоҷикистон баста шуданд, ки танҳо аз ҷониби намояндагони расмии Анкара дар ин кишвар истиқбол карда шуд. "Дар Анқара сохта шудааст"Бо вуҷуди ин, мошини идеологии Туркия ҳеҷ гоҳ танҳо бо маориф маҳдуд нашудааст. Аз соли 1992 инҷониб дар кишварҳои Осиёи Марказӣ Оҷонсии Туркия оид ба ҳамкорӣ ва ҳамоҳангсозӣ (TIKA) фаъолият дорад, ки ба ҳамкорӣ дар бахшҳои фарҳангӣ, гуманитарӣ ва илмию техникӣ машғул аст. Ҳадафи ягонаи он дар замони таъсисёбӣ ҳамоҳангсозии амалҳое буд, ки барои муттаҳидсозии давлатҳои туркӣ таҳти роҳбарии он равона карда шудаанд. Ҳамзамон дар авоили солҳои 90-уми қарни гузашта ширкатҳои телевизионии туркӣ дар минтақа ба пахши барномаҳо шурӯъ карданд ва барои кишварҳои туркзабон шабакаи TRT Eurasia таъсис ёфт. Тоҷикистон дар чунин фаъолиятҳои густурдаи фарҳангӣ ва идеологии Туркия истисно шуда, бори дигар ба самти этнофарҳангии сиёсати Анқара дар Осиёи Марказӣ таъкид шуд. Аз соли 1992 Созмони байналмиллалии фарҳанги халқҳои туркзабон (TURKSOY), ки дар тамоми кишварҳои Осиёи Марказӣ, ба истиснои Тоҷикистон таъсис ёфтааст, дар минтақа фаъолият мекунад, ки ба нигоҳдорӣ ва рушди минбаъдаи фарҳанги намояндагони халқҳои турк машғул аст. Ҳадафи аслии ин созмон таблиғи мафҳуми “ҷаҳони туркӣ” дар арсаи ҷаҳонӣ мебошад. Лоиҳаи ҷолибтарин дар ин самт лоиҳаи “Пойтахти фарҳангии ҷаҳони туркӣ” мебошад. Он дар шуури омма ҳам дар бораи мавҷудияти "ҷаҳони туркӣ" ва ҳам мавҷудияти "пойтахти" ин ҷаҳони худ маълумот ҷой дод. Фақат тахмин кардан мумкин аст, ки оё ин лоиҳа шарти асосии эълони Самарқанд чун пойтахти тамаддуни турк дар соли 2022 шуда буд? Туркия инчунин дар солҳои 1990 ба сохторсозии сиёсати худ барои муттаҳидсозии ҷаҳони туркӣ бар асоси ҳувият шурӯъ кард. Ҳамин тариқ, соли 1992 бо ташаббуси президенти Туркия Турғут Озал нахустин нишасти кишварҳои туркзабон даъват карда шуд. Моҳи июли соли 1993 созишнома дар бораи таъсиси Созмони муштараки рушди фарҳанг ва санъати туркиро имзо карданд. Соли 1998 Ассамблеяи парлумонии кишварҳои туркзабон ва соли 2009 дар Нахичеван Шӯрои туркзабон таъсис ёфт, ки парчами онро соли 2012 қабул кард. Соли 2021 дар Истамбул Эрдуғон дар бораи таъсиси Созмони кишварҳои туркӣ ба ҷои Шӯрои туркӣ эълон дошт. Сиёсати Туркия дар ибтидои аср бештар амалӣ гардид ва ба татбиқи лоиҳаҳои воқеӣ дар соҳаҳои гуногуни ҳамкориҳо бо кишварҳои ба он наздики этнофарҳангӣ нигаронида шудааст. Солҳои 2010-ум ва махсусан дар аввали солҳои 2020-ум Туркия ба табдил додани барномаи этнофарҳангии худ дар минтақа ба фоидаҳои сиёсӣ ва иқтисодӣ бар асоси ҷаззобияти Осиёи Марказӣ аз нигоҳи манобеъи табиӣ, иқтидори транзитӣ, бозори фарох ва дастгирии сиёсӣ дар арсаи байналмилалӣ оғоз кард. Дар баробари ин, Анқара ҳамчунон ба таври хеле ба ҷидду ҷаҳд идеологикунонии минтақаро пайгирӣ мекунад, зеро манфиатҳои ҷаҳрнии сиёсӣ ва манфиатҳои иқтисодии он, инчунин равобити наздик бо кишварҳои Осиёи Марказӣ аз ин вобастагӣ дорад. Ҳамаи муассисаҳои дар боло зикршуда то ҳол дар фазои фарҳангии Осиёи Марказӣ фаъолона кор карда, фаъолияти худро вусъат дода истодаанд. Донишкадаҳои нав пайдо шуданд ва ба кор шурӯъ карданд, масалан, Донишкадаи Юнус Эмре, ки соли 2007 таъсис ёфтааст.Нуктаи дигари муҳим дар соҳаи фарҳанги минтақа маъруфият ва таблиғи маҳсулоти фарҳангии оммавии туркӣ, сериалҳо ва филмҳои телевизионӣ, мусиқӣ ва адабиёти туркӣ мебошад, ки дар тӯли даҳсолаҳо табъу завқи мардуми кишварҳои Осиёи Марказиро ба худ ҷалб мекунанд. Туркия бо афзоиши худшиносӣ дар минтақа бозӣ карда, дар бораи иттиҳоди миллатҳои туркӣ ҳарчи бештар ақидаҳои худро эълон мекунад. Ҳамаи ин ба Анқара имкон медиҳад, ки имрӯз муносибатҳоро бо кишварҳои Осиёи Марказӣ дар ҳама соҳаҳо амиқтар кунад. Масалан, Туркия яке аз панҷ шарики пешрафтаи иқтисодии минтақа аст, ки гардиши мол бо Қазоқистон дар соли 2023 ба 6,4 миллиард доллар, бо Узбекистон 3 миллиард доллар ва барои Туркманистон дар маҷмӯъ бо беш аз 3,6 миллиард доллар содиркунандаи рақами як аст ва дар соли 2023 аз Чин пеш гузашт. Нуфуз дар соҳаи ҳарбӣ низ меафзояд. Тайи солҳои охир Туркия дар бозори низомии Осиёи Марказӣ нақши фаъол дошта, маҳсулоти маҷмааи ҳарбии саноатии худро пешниҳод намуда, аз ҳавопаймоҳои машҳури " Bayraktar " ва мошинҳои зиреҳпӯши тамғаи “Otokar”- ро ҳамчун нишони таблиғот истифода мебарад. Ҳамин тариқ, дар соли 2022 Қазоқистон бо ширкати Turkish Aerospace як ёддошт дар бораи ҳамкориҳои низомиву фаннӣ имзо кард ва дар ояндаи наздик ҷамъоварӣ ва нигоҳдории бесарнишинҳои ҳамлавари “Anka” оғоз мешавад. Қирғизистон ҳавопаймоҳои бесарнишини истеҳсоли Туркияи “Akıncı” и “Aksungur”-ро харидорӣ кард, Туркманистон ба ҳавопаймоҳои бесарнишини “Bayraktar TB2” афзалият дод ва артиши Узбекистон аллакай бо ҳавопаймоҳои оперативӣ-тактикии “Bayraktar” мусаллаҳ шудааст. Созмони кишварҳои туркӣ ҳамчун барандаи манфиатҳои Туркия дар минтақаМуҳимтарин василаи амалӣ кардани манфиатҳои Туркия дар Осиёи Марказӣ (ва на танҳо) Созмони кишварҳои туркӣ мебошад. Тавассути ин ниҳод бар пояи ҳувияти ягонаи туркӣ бо тамоми ташаббусҳои ҳамроҳаш, Туркия мехоҳад нуфузи худро дар минтақа тақвият бахшад ва нуфузи бозигарони анъанавиро заиф созад. Анқара низ аз ин созмон барои пуштибонӣ аз мавқеъҳои сиёсии худ дар арсаи байналмилалӣ истифода мекунад, ки дар поён баррасӣ мешавад. Туркия саъй дорад, ки аз Созмони кишварҳои туркӣ як навъе мисли “Иттиҳоди Аврупои туркӣ” эҷод кунад ва кишварҳои туркзабонро дар атрофи худ таҳти шиори “бисёр давлатҳо – як миллат” гирдоварӣ кунад. Ин созмон, аз рӯи назария, бояд ваҳдати кишварҳои туркзабонро дар ҳама соҳаҳо, аз алифбои ягона то равобити сиёсӣ, иқтисодӣ ва ҳатто низомию сиёсӣ таъмин кунад. Бале, ин ҳам истисно нест. Зимнан, дар Озарбойҷон шиори “Як мардум – ду давлат” хеле маъмул аст, то ваҳдати маънавию фарҳангиро бо “бародари бузурги” турк таъкид кунад. Созмони кишварҳои туркӣ ба ҳамкории фарҳангӣ аҳамияти махсус медиҳад. Мақсадҳои созмон, аз ҷумла, тарғиби таҳкими мероси туркии бузургтарин олимон, шоирон, мутафаккирон ва санъаткорон хоҳад буд, ки метавонад боиси шиддатёбӣ ё, дақиқтараш, тезутунд шудани баҳсу мунозираҳое, ки даҳсолахо дар бораи мансубияти ин ё он шахсияти барҷаста ба халқҳои тоҷик ё туркзабон вуҷуд доранд. Соли 2022 бошад, расонаҳои "Ҷаҳони турк" ба кори худ шурӯъ карданд, ки оҷонсиҳои хабарии кишварҳои туркро муттаҳид мекунад. Ин тарҳи муштараки хабаргузории Trend ва гурӯҳи расонаҳои туркии Albayrak аст. Платформа бо забонҳои туркӣ, қазоқӣ, қирғизӣ, ӯзбекӣ, туркманӣ ва озарбойҷонӣ фаъолият мекунад ва хабарҳо ҳамчунин бо забонҳои русӣ ва англисӣ нашр мешаванд. Ин платформа метавонад тавассути тарғиби ғояҳои туркӣ дар шуури ҷомеа ба майдони иттилоотии Осиёи Марказӣ таъсири ҷиддӣ расонад. Ҳамаи ин метавонад ба масоили мероси фарҳангии на танҳо мардуми тоҷик, балки дар маҷмӯъ тамаддуни форсӣ низ таъсир расонад. Нақшаҳои Анкара барои Тоҷикистон чӣ маъно доранд?Дар нишасти ахири XI Созмони кишварҳои туркӣ дар Бишкек алифбои ягонаи туркӣ ба тасвиб расид, ки аз рӯи назария бояд ҳамаи кишварҳои туркзабон онро қабул кунанд. Раисиҷумҳури Туркия ин идеяро махсусан фаъолона пешбарӣ карда, қайд кард, ки Туркия, Озарбойҷон ва Кипри Шимолӣ барои қабули он омодаанд ва кишварҳои Осиёи Марказӣ низ бояд аз ин намуна пайравӣ кунанд. Ҳамчунин дар ҷараёни нишаст дар бораи парчами нави Созмони кишварҳои туркӣ (парчами ягонаи ҷаҳони турк?) тасмим гирифта шуд. Ташаббуси дигари Созмони кишварҳои туркӣ қабули Оинномаи ҷаҳони турк буд, ки “якдилӣ ва муттаҳидии халқҳои турк, гузаштаи бузург, фарҳанги ғанӣ ва арзишҳои аҷдодии онҳоро инъикос мекунад”. Ва баъд аз анҷуман хабарҳо дар бораи корҳо оид ба эҷоди як гимни ягона ва эҷоди луғат, ки асоси тамоми навъҳои санъат гардад, нашр шуд. Ин равандҳо аллакай ба ташаккули давлати ягонаи "Тӯрони бузург" шабоҳат доранд. Туркия инчунин аз Созмони кишварҳои туркӣ барои нигоҳ доштани мавқеъҳои сиёсии худ дар арсаи байналмилалӣ истифода мебарад. Масалан, Эрдуғон ба додани мақоми нозири қисман эътирофшуда (танҳо аз ҷониби Туркия) ба Ҷумҳурии Туркияи Кипри Шимолӣ дар Созмони кишварҳои туркӣ ноил шуд ва чанде пеш ноиби президенти Туркия Ҷевдет Йилмаз гуфт, ки Кипри Шимолӣ ба зудӣ узви комилҳуқуқи ин созмон мешавад. Дар нишасти Созмони кишварҳои туркӣ, ки рӯзи 6 ноябр дар Бишкек баргузор шуд, раиси ҷумҳурии Кипри Шимолӣ Эрсин Татор ширкат кард, ки ин як ҳодисаи бесобиқа буд (ин беихтиёр саволҳоро ба миён меорад, ки оё ин бахшидани қарзҳо ба Бишкек чанд рӯз пеш аз баргузории ин ҳамоиш ситонидани вобастагӣ дорад?). Ин маҳкумияти шадиди Иттиҳодияи Аврупоро ба бор овард, ки он замон сардипломаташ ин ҳодисаро ба “қонунигардонии” Кипри Шимолӣ дар арсаи байналмилалӣ унвон кард. Ин вазъ метавонад кишварҳои Осиёи Марказиро, ки бо кишварҳои Иттиҳодияи Аврупо равобити наздик доранд, зери хатар гузорад. Ҳамин тариқ, Туркияи муосир ҳадафҳои глобалии худ ва ҳадафҳои стратегии худро аз ҳисоби минтақаи Осиёи Марказӣ амалӣ мекунад. Туркия манфиатҳои сиёсиву иқтисодии худро дунбол мекунад ва ҳатто шарикони худро зери ҳамла мегузорад, ки ин аз ҷониби иштироки ҳайати Кипри Шимолӣ дар чорабиниҳои Созмони кишварҳои туркӣ , ки Туркия пешбарӣ кардааст, ба таври возеҳ ифода ёфтааст. Анқара ҳамчунин талош дорад, нуфузи бозигарони суннатӣ дар Осиёи Марказиро заиф созад ва дар пайи иҷрои нақши як пешвои нав дар минтақа аст. Ҳамаи ин дар замина ва таҳти шиорҳои ваҳдату бародарии халқҳои туркзабон сурат гирифта, симои нави Осиёи Миёна ва шояд бе Тоҷикистонро дар арсаи идеологӣ ташаккул медиҳад. Чунин сохтмони минтақа метавонад Тоҷикистонро аз ҳамсоягони худ, ки бо онҳо аз ҷиҳати иқтисодӣ зич алоқаманд аст, ҷудо кунад, зеро ҳамкориҳои давомдор дар чаҳорчӯби Созмони кишварҳои туркӣ, кишварро дар сурати ба роҳ мондани ҳамгироии иқтисодӣ дар ин самт истисно мекунад. Ин инчунин ба ҷудо шудани низоми нақлиётию логистикии кишвар аз низоми нақлиётии Туркия мусоидат мекунад, ки пеш аз ҳама ба рушди муносибатҳои тиҷоратии кишварҳои туркӣ хизмат мекунад. Кӯшишҳои тақаллуби таърих аз ҷониби Анқара, ки онро тағйири номи минтақа аз ҷониби Вазорати маорифи Туркия ба таври равшан нишон дод, метавонад барои Тоҷикистон паёмадҳои сангине низ дошта бошад. Чунин тақаллуби далелҳо метавонад дастовардҳои таърихии онҳоро аз дасти тоҷикон ва дигар мардуми форсизабон “бардошта” ва саҳми тоҷиконро дар рушди фарҳангу илми ҷаҳонӣ бадном созад. Аммо паёмадҳои худшиносии мардуми тоҷик аз чунин тахминҳо махсусан муҳим аст. Хориҷ шудани тоҷикон аз шумори мардуми муқимии Осиёи Марказӣ метавонад боиси гум шудани алоқаи онҳо бо мероси таърихиаш гардад. Ва ин, дар навбати худ, боиси бӯҳрони ҳувиятӣ дар кишвар мешавад, ки онро дигар қувваҳои идеологӣ, аз ҷумла қувваҳои харобиовар пур карда метавонанд.
https://sputnik.tj/20240418/ghayrimuntazira-turkiya-nizom-ravodid-tojikistonro-laghv-1062536188.html
https://sputnik.tj/20240415/tojikiston-niz-shahrvandon-turkiya-ravodid-1062482130.html
https://sputnik.tj/20240508/bonkho-turkiya-tojikiston-namoyandagi-boz-1062781699.html
https://sputnik.tj/20240408/nizomi-ravodid-muvaqqati-saforati-turkiya-viza-tojikiston-1062384843.html
https://sputnik.tj/20240114/dushanbe-juziyot-suhbat-sozish-turkiya-tojikiston-1061273569.html
туркия
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2024
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Хабарҳо
tg_TJ
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
осиёи марказӣ, сиёсат , дар тоҷикистон, туркия, таҳлил, сутуннигор
осиёи марказӣ, сиёсат , дар тоҷикистон, туркия, таҳлил, сутуннигор
ДУШАНБЕ, 17 дек — Sputnik. Дар Туркияи муосир дигаргунихои куллӣ гузашта истодаанд, ки симои нави кишварро ташаккул медиҳанд. Агар пас аз фурӯпошии империяи Усмонӣ дар солҳои 1920 ташкилшавии Туркияи муосир бо шахсияти Мустафо Камол Отатурк алоқаманд буд, Туркияи имрӯзаро метавон "Туркияи Эрдуғон" номид.
Раванди ташаккули Туркияи “нав” дар ибтидои қарни нав бо ба сари қудрат омадани Ҳизби Адолат ва Рушд дар Анкара бо раҳбарии Раҷаб Эрдуғон ва интихоби ӯ ба мақоми нахуствазири кишвар оғоз шуд.
Раванд пас аз соли 2013, вақте ки Эрдуғон ба мубориза бо мухолифони худ бо раҳбарии воиз Фатҳулло Гулен шурӯъ кард, шиддат гирифт.
Рақибони сиёсии худро аз байн бурда, Туркияро ба як давлати суперпрезидентӣ бо салоҳиятҳои густурдаи роҳбарӣ табдил дода, Эрдуғон дар нимаи дуюми солҳои 2010, пас аз кӯшиши бемуваффақияти табаддулоти низомӣ, ки танҳо обрӯи Эрдуғонро дар назари миллионҳо туркҳо ҳам дар дохил ва ҳам дар хориҷа мустаҳкам кард, ҳокимияти ягонаи худро ба таври комил ба расмият овард.
Барпосозии ниҳоии таҳкими амудии қудрат марги Гулен дар моҳи октябри соли 2024 буд, зеро пас аз марги ягона мухолифи маъруф, ҳарчанд ӯ пас аз солҳои тӯлонӣ дар хориҷа нуфузи худро аз даст дода буд, Эрдуғон рақибони назаррасе барои қудрат дар кишвар надошт.
Туркияи нав бо он фарқ мекунад, ки он назар ба даврони Отатурк, ки каме бештар аз сад сол пеш оғоз шуда буд, камтар дунявӣ шуда, дар сиёсати хориҷӣ фаъолтар мешавад. Агар Отатурк бештар ба рушди дохилии кишвар ва радди ғаразҳои империявӣ ба нафъи як давлати миллӣ таваҷҷуҳ мекард, Эрдуғон имрӯз талош дорад Туркияро як қудрати ҷаҳонӣ ва худро вориси Императори Усмонӣ нишон диҳад.
Ин тавассути се стратегия ва идеологияи сиёсати хориҷӣ, яъне навусмония, панисломизм ва пантуркизм сурат мегирад. Ва нақши муҳимтаринро дар ин даъвоҳо барои пешоҳангӣ Осиёи Марказӣ мебозад, ки дар он ҷо стратегияи пантуркизм ҳамчун нуқтаи ҷаҳиш барои расидан ба ҳадафҳои ҷаҳонии Анкара истифода мешавад.
Бародари нави калонии Осиёи Марказӣ?
Дар соли 1991, Туркия дар дидгоҳи худ ба ҷаҳони нави пас аз ҷанги сард дучори бӯҳрон шуд. Дар солҳои ҷанги сард ба он нақши буфери байни кишварҳои Аврупо ва Шарқ гузошта шуда буд.
Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ ва бахусус пас аз рад кардани иҷозаи узвияти Туркия ба Иттиҳоди Аврупо, Истанбул Шарқро, ва бахусус фазои туркиро ба унвони авлавияти сиёсати хориҷии худ донист.
Солҳои 90-ум дар кишвар орзуе дар мавриди ташкили фазои ягонаи туркӣ таҳти роҳбарии Туркия паҳн шуд. Чунончӣ, нахустин раисҷумҳури Қазоқистон Нурсултон Назарбоев дар китоби худ “Дар остонаи асри XXI ” аз сафарҳо ва мулоқотҳои раисиҷумҳури онвақтаи Туркия Турғут Озал нақл мекунад.
"Сафарҳои ӯ ба Осиёи Марказӣ на танҳо бо зарурати барқарор кардани муносибатҳои неки ҳамсоягӣ бо давлатҳои нав, балки то андозае бо хоҳиши амалӣ намудани орзуи Отатурк – ташкили иттиҳоди тавонои "давлатҳои турк" алоқаманд буд", - қайд мекунад Назарбоев.
Истанбул бо ҳар роҳ кӯшиш мекард, ки худро ҳамчун раҳбари чунин иттиҳодия муаррифӣ кунад ва кӯшиш мекард, ки дар муносибатҳои байни кишварҳои тозаистиқлоли Қафқози Ҷанубӣ ва Осиёи Марказӣ аз як тараф ва Ғарбиаз тарафи дигар нақши "миёнарав"-ро бар дӯш гирад ва инчунин модели сохти ҷамъиятию сиёсии худро барои ин давлатҳои ҷавон ҳамчун мувофиқтарин пешниҳод намояд.
Кор ба ҷое расид, ки Сулаймон Демирел, нахуствазири Туркия, ки ба Осиёи Марказӣ сафар карда буд, ҳатто ба пешниҳоди тарҳи конститутсияҳое, ки Анқара барои кишварҳои пасошӯравии туркзабон таҳия кардааст, шурӯъ кард. Албатта, он давра захираҳои Туркия барои амалисозии орзуҳои он мувофиқ набуданд ва ин ниятҳои аввали солҳои 90-ум дар охири даҳсола коҳиш ёфт.
Аммо ба ҳар ҳол, Туркия тавонист дар минтақа барои таҳкими мавқеъаш то андозае комёбиҳо ба даст орад. Ҳамин тариқ, Анқара дар стратегияи Осиёи Марказӣ аз ибтидо ба наздикии этнофарҳангӣ бо кишварҳои минтақа таъкид карда, сиёсати худро дар ин замина бунёд кардааст.
Туркия бо мақсади таҳкими мавқеи худ дар соҳаи фарҳангӣ ва тамаддунии минтақа як шабакаи муассисаҳои таълимӣ кушод, ки ба паҳн кардани назарияи идеологии пантуркистӣ шурӯъ карданд.
Солхои 1990 дар Қазоқистон, Қирғизистон ва Туркманистон 20 мактаб ва 2 донишгоҳ, ки Вазорати маорифи Туркия кушода буд, инчунин 50 мактаб ва 3 донишгоҳе, ки бо бунёди воиз Фатҳуллоҳ Гулен (он замон иттифоқчӣ буд, на мухолифи мақомоти Туркия) кушода буд. Дар чанд минтақаи Русия чанд коллеҷ дар назди сафорати Туркия боз шуданд. Ҳатто дар Тоҷикистон, ки ба истилоҳ “ҷаҳони туркӣ” рабте надорад, панҷ литсейи туркӣ боз шуданд.
Дар натиҷа, дар охири солҳои 90-ум дар ҳар як кишвари минтақа 2000 стипендияи донишҷӯӣ барои таҳсил дар Туркия ҷудо карда шуд. Дар соли таҳсили 1995-1996 ҳиссаи донишҷӯён аз Осиёи Марказӣ дар Туркия аз шумораи умумӣ 23% буд.
Барои муқоиса, ҳиссаи Осиёи Марказӣ дар савдои хориҷии Туркия дар соли 1996 ҳамагӣ 1%-и ҳаҷми умумиро ташкил дод. Аммо дар муассисаҳои таълимӣ мушкилӣ пеш омад. Ҳанӯз дар миёнаҳои солҳои 90-ум Узбекистон аз тарси ифротишавии шаҳрвандон ҳамкориро дар ин самт қатъ карда буд.
Солҳои баъдӣ мақомоти кишварҳои дигар дарк карданд, ки дар биноҳои чунин коллеҷҳо метавонанд ғояҳои ифротгароӣ паҳн шаванд ва худи мавҷудияти онҳо монополияи давлатии маориф ва ҳатто соҳибихтиёриро зери хатар мегузорад. Авҷи аълои ин масъала мурофиаи додгоҳии хатмкунандагони литсейи бошқирдӣ-туркӣ дар Русия дар соли 2017 буд, ки дар он се хатмкунанда дар таблиғи ифротгароӣ гунаҳкор дониста шуданд ва дар ниҳоят литсейҳои туркӣ дар кишвар барҳам дода шуданд.
Муассисаҳои дигари таълимӣ қурбони ихтилофоти байни Эрдуғон ва мухолифон шуданд, зеро бисёре аз онҳо (ва муваффақтарин муассисаҳо) зери таъсири мустақим ё ғайримустақими Гулен ва ҷунбиши “Хизмат”-и ӯ қарор доштанд.
Дар натиҷа маълум шуд, ки барои мақомоти Туркия бастани мактабҳои мутааллиқ ба мухолифин муҳимтар аст, на ин ки тавассути онҳо ғояҳои пантуркизмро паҳн кунанд. Ба ин далел, ки соли 2015 тамоми литсейҳои туркӣ дар Тоҷикистон баста шуданд, ки танҳо аз ҷониби намояндагони расмии Анкара дар ин кишвар истиқбол карда шуд.
"Дар Анқара сохта шудааст"
Бо вуҷуди ин, мошини идеологии Туркия ҳеҷ гоҳ танҳо бо маориф маҳдуд нашудааст. Аз соли 1992 инҷониб дар кишварҳои Осиёи Марказӣ Оҷонсии Туркия оид ба ҳамкорӣ ва ҳамоҳангсозӣ (TIKA) фаъолият дорад, ки ба ҳамкорӣ дар бахшҳои фарҳангӣ, гуманитарӣ ва илмию техникӣ машғул аст.
Ҳадафи ягонаи он дар замони таъсисёбӣ ҳамоҳангсозии амалҳое буд, ки барои муттаҳидсозии давлатҳои туркӣ таҳти роҳбарии он равона карда шудаанд. Ҳамзамон дар авоили солҳои 90-уми қарни гузашта ширкатҳои телевизионии туркӣ дар минтақа ба пахши барномаҳо шурӯъ карданд ва барои кишварҳои туркзабон шабакаи TRT Eurasia таъсис ёфт.
Тоҷикистон дар чунин фаъолиятҳои густурдаи фарҳангӣ ва идеологии Туркия истисно шуда, бори дигар ба самти этнофарҳангии сиёсати Анқара дар Осиёи Марказӣ таъкид шуд.
Аз соли 1992 Созмони байналмиллалии фарҳанги халқҳои туркзабон (TURKSOY), ки дар тамоми кишварҳои Осиёи Марказӣ, ба истиснои Тоҷикистон таъсис ёфтааст, дар минтақа фаъолият мекунад, ки ба нигоҳдорӣ ва рушди минбаъдаи фарҳанги намояндагони халқҳои турк машғул аст.
Ҳадафи аслии ин созмон таблиғи мафҳуми “ҷаҳони туркӣ” дар арсаи ҷаҳонӣ мебошад. Лоиҳаи ҷолибтарин дар ин самт лоиҳаи “Пойтахти фарҳангии ҷаҳони туркӣ” мебошад. Он дар шуури омма ҳам дар бораи мавҷудияти "ҷаҳони туркӣ" ва ҳам мавҷудияти "пойтахти" ин ҷаҳони худ маълумот ҷой дод.
Фақат тахмин кардан мумкин аст, ки оё ин лоиҳа шарти асосии эълони Самарқанд чун пойтахти тамаддуни турк дар соли 2022 шуда буд?
Туркия инчунин дар солҳои 1990 ба сохторсозии сиёсати худ барои муттаҳидсозии ҷаҳони туркӣ бар асоси ҳувият шурӯъ кард. Ҳамин тариқ, соли 1992 бо ташаббуси президенти Туркия Турғут Озал нахустин нишасти кишварҳои туркзабон даъват карда шуд. Моҳи июли соли 1993 созишнома дар бораи таъсиси Созмони муштараки рушди фарҳанг ва санъати туркиро имзо карданд.
Соли 1998 Ассамблеяи парлумонии кишварҳои туркзабон ва соли 2009 дар Нахичеван Шӯрои туркзабон таъсис ёфт, ки парчами онро соли 2012 қабул кард. Соли 2021 дар Истамбул Эрдуғон дар бораи таъсиси Созмони кишварҳои туркӣ ба ҷои Шӯрои туркӣ эълон дошт.
Сиёсати Туркия дар ибтидои аср бештар амалӣ гардид ва ба татбиқи лоиҳаҳои воқеӣ дар соҳаҳои гуногуни ҳамкориҳо бо кишварҳои ба он наздики этнофарҳангӣ нигаронида шудааст.
Солҳои 2010-ум ва махсусан дар аввали солҳои 2020-ум Туркия ба табдил додани барномаи этнофарҳангии худ дар минтақа ба фоидаҳои сиёсӣ ва иқтисодӣ бар асоси ҷаззобияти Осиёи Марказӣ аз нигоҳи манобеъи табиӣ, иқтидори транзитӣ, бозори фарох ва дастгирии сиёсӣ дар арсаи байналмилалӣ оғоз кард.
Дар баробари ин, Анқара ҳамчунон ба таври хеле ба ҷидду ҷаҳд идеологикунонии минтақаро пайгирӣ мекунад, зеро манфиатҳои ҷаҳрнии сиёсӣ ва манфиатҳои иқтисодии он, инчунин равобити наздик бо кишварҳои Осиёи Марказӣ аз ин вобастагӣ дорад. Ҳамаи муассисаҳои дар боло зикршуда то ҳол дар фазои фарҳангии Осиёи Марказӣ фаъолона кор карда, фаъолияти худро вусъат дода истодаанд. Донишкадаҳои нав пайдо шуданд ва ба кор шурӯъ карданд, масалан, Донишкадаи Юнус Эмре, ки соли 2007 таъсис ёфтааст.
Нуктаи дигари муҳим дар соҳаи фарҳанги минтақа маъруфият ва таблиғи маҳсулоти фарҳангии оммавии туркӣ, сериалҳо ва филмҳои телевизионӣ, мусиқӣ ва адабиёти туркӣ мебошад, ки дар тӯли даҳсолаҳо табъу завқи мардуми кишварҳои Осиёи Марказиро ба худ ҷалб мекунанд.
Туркия бо афзоиши худшиносӣ дар минтақа бозӣ карда, дар бораи иттиҳоди миллатҳои туркӣ ҳарчи бештар ақидаҳои худро эълон мекунад. Ҳамаи ин ба Анқара имкон медиҳад, ки имрӯз муносибатҳоро бо кишварҳои Осиёи Марказӣ дар ҳама соҳаҳо амиқтар кунад.
Масалан, Туркия яке аз панҷ шарики пешрафтаи иқтисодии минтақа аст, ки гардиши мол бо Қазоқистон дар соли 2023 ба 6,4 миллиард доллар, бо Узбекистон 3 миллиард доллар ва барои Туркманистон дар маҷмӯъ бо беш аз 3,6 миллиард доллар содиркунандаи рақами як аст ва дар соли 2023 аз Чин пеш гузашт.
Нуфуз дар соҳаи ҳарбӣ низ меафзояд. Тайи солҳои охир Туркия дар бозори низомии Осиёи Марказӣ нақши фаъол дошта, маҳсулоти маҷмааи ҳарбии саноатии худро пешниҳод намуда, аз ҳавопаймоҳои машҳури " Bayraktar " ва мошинҳои зиреҳпӯши тамғаи “Otokar”- ро ҳамчун нишони таблиғот истифода мебарад.
Ҳамин тариқ, дар соли 2022 Қазоқистон бо ширкати Turkish Aerospace як ёддошт дар бораи ҳамкориҳои низомиву фаннӣ имзо кард ва дар ояндаи наздик ҷамъоварӣ ва нигоҳдории бесарнишинҳои ҳамлавари “Anka” оғоз мешавад.
Қирғизистон ҳавопаймоҳои бесарнишини истеҳсоли Туркияи “Akıncı” и “Aksungur”-ро харидорӣ кард, Туркманистон ба ҳавопаймоҳои бесарнишини “Bayraktar TB2” афзалият дод ва артиши Узбекистон аллакай бо ҳавопаймоҳои оперативӣ-тактикии “Bayraktar” мусаллаҳ шудааст.
Созмони кишварҳои туркӣ ҳамчун барандаи манфиатҳои Туркия дар минтақа
Муҳимтарин василаи амалӣ кардани манфиатҳои Туркия дар Осиёи Марказӣ (ва на танҳо) Созмони кишварҳои туркӣ мебошад.
Тавассути ин ниҳод бар пояи ҳувияти ягонаи туркӣ бо тамоми ташаббусҳои ҳамроҳаш, Туркия мехоҳад нуфузи худро дар минтақа тақвият бахшад ва нуфузи бозигарони анъанавиро заиф созад. Анқара низ аз ин созмон барои пуштибонӣ аз мавқеъҳои сиёсии худ дар арсаи байналмилалӣ истифода мекунад, ки дар поён баррасӣ мешавад.
Туркия саъй дорад, ки аз Созмони кишварҳои туркӣ як навъе мисли “Иттиҳоди Аврупои туркӣ” эҷод кунад ва кишварҳои туркзабонро дар атрофи худ таҳти шиори “бисёр давлатҳо – як миллат” гирдоварӣ кунад.
Ин созмон, аз рӯи назария, бояд ваҳдати кишварҳои туркзабонро дар ҳама соҳаҳо, аз алифбои ягона то равобити сиёсӣ, иқтисодӣ ва ҳатто низомию сиёсӣ таъмин кунад. Бале, ин ҳам истисно нест. Зимнан, дар Озарбойҷон шиори “Як мардум – ду давлат” хеле маъмул аст, то ваҳдати маънавию фарҳангиро бо “бародари бузурги” турк таъкид кунад.
Созмони кишварҳои туркӣ ба ҳамкории фарҳангӣ аҳамияти махсус медиҳад. Мақсадҳои созмон, аз ҷумла, тарғиби таҳкими мероси туркии бузургтарин олимон, шоирон, мутафаккирон ва санъаткорон хоҳад буд, ки метавонад боиси шиддатёбӣ ё, дақиқтараш, тезутунд шудани баҳсу мунозираҳое, ки даҳсолахо дар бораи мансубияти ин ё он шахсияти барҷаста ба халқҳои тоҷик ё туркзабон вуҷуд доранд.
Соли 2022 бошад, расонаҳои "Ҷаҳони турк" ба кори худ шурӯъ карданд, ки оҷонсиҳои хабарии кишварҳои туркро муттаҳид мекунад. Ин тарҳи муштараки хабаргузории Trend ва гурӯҳи расонаҳои туркии Albayrak аст.
Платформа бо забонҳои туркӣ, қазоқӣ, қирғизӣ, ӯзбекӣ, туркманӣ ва озарбойҷонӣ фаъолият мекунад ва хабарҳо ҳамчунин бо забонҳои русӣ ва англисӣ нашр мешаванд. Ин платформа метавонад тавассути тарғиби ғояҳои туркӣ дар шуури ҷомеа ба майдони иттилоотии Осиёи Марказӣ таъсири ҷиддӣ расонад. Ҳамаи ин метавонад ба масоили мероси фарҳангии на танҳо мардуми тоҷик, балки дар маҷмӯъ тамаддуни форсӣ низ таъсир расонад.
Нақшаҳои Анкара барои Тоҷикистон чӣ маъно доранд?
Дар нишасти ахири XI Созмони кишварҳои туркӣ дар Бишкек алифбои ягонаи туркӣ ба тасвиб расид, ки аз рӯи назария бояд ҳамаи кишварҳои туркзабон онро қабул кунанд.
Раисиҷумҳури Туркия ин идеяро махсусан фаъолона пешбарӣ карда, қайд кард, ки Туркия, Озарбойҷон ва Кипри Шимолӣ барои қабули он омодаанд ва кишварҳои Осиёи Марказӣ низ бояд аз ин намуна пайравӣ кунанд.
Ҳамчунин дар ҷараёни нишаст дар бораи парчами нави Созмони кишварҳои туркӣ (парчами ягонаи ҷаҳони турк?) тасмим гирифта шуд.
Ташаббуси дигари Созмони кишварҳои туркӣ қабули Оинномаи ҷаҳони турк буд, ки “якдилӣ ва муттаҳидии халқҳои турк, гузаштаи бузург, фарҳанги ғанӣ ва арзишҳои аҷдодии онҳоро инъикос мекунад”. Ва баъд аз анҷуман хабарҳо дар бораи корҳо оид ба эҷоди як гимни ягона ва эҷоди луғат, ки асоси тамоми навъҳои санъат гардад, нашр шуд. Ин равандҳо аллакай ба ташаккули давлати ягонаи "Тӯрони бузург" шабоҳат доранд.
Туркия инчунин аз Созмони кишварҳои туркӣ барои нигоҳ доштани мавқеъҳои сиёсии худ дар арсаи байналмилалӣ истифода мебарад. Масалан, Эрдуғон ба додани мақоми нозири қисман эътирофшуда (танҳо аз ҷониби Туркия) ба Ҷумҳурии Туркияи Кипри Шимолӣ дар Созмони кишварҳои туркӣ ноил шуд ва чанде пеш ноиби президенти Туркия Ҷевдет Йилмаз гуфт, ки Кипри Шимолӣ ба зудӣ узви комилҳуқуқи ин созмон мешавад.
Дар нишасти Созмони кишварҳои туркӣ, ки рӯзи 6 ноябр дар Бишкек баргузор шуд, раиси ҷумҳурии Кипри Шимолӣ Эрсин Татор ширкат кард, ки ин як ҳодисаи бесобиқа буд (ин беихтиёр саволҳоро ба миён меорад, ки оё ин бахшидани қарзҳо ба Бишкек чанд рӯз пеш аз баргузории ин ҳамоиш ситонидани вобастагӣ дорад?).
Ин маҳкумияти шадиди Иттиҳодияи Аврупоро ба бор овард, ки он замон сардипломаташ ин ҳодисаро ба “қонунигардонии” Кипри Шимолӣ дар арсаи байналмилалӣ унвон кард. Ин вазъ метавонад кишварҳои Осиёи Марказиро, ки бо кишварҳои Иттиҳодияи Аврупо равобити наздик доранд, зери хатар гузорад. Ҳамин тариқ, Туркияи муосир ҳадафҳои глобалии худ ва ҳадафҳои стратегии худро аз ҳисоби минтақаи Осиёи Марказӣ амалӣ мекунад.
Туркия манфиатҳои сиёсиву иқтисодии худро дунбол мекунад ва ҳатто шарикони худро зери ҳамла мегузорад, ки ин аз ҷониби иштироки ҳайати Кипри Шимолӣ дар чорабиниҳои Созмони кишварҳои туркӣ , ки Туркия пешбарӣ кардааст, ба таври возеҳ ифода ёфтааст. Анқара ҳамчунин талош дорад, нуфузи бозигарони суннатӣ дар Осиёи Марказиро заиф созад ва дар пайи иҷрои нақши як пешвои нав дар минтақа аст.
Ҳамаи ин дар замина ва таҳти шиорҳои ваҳдату бародарии халқҳои туркзабон сурат гирифта, симои нави Осиёи Миёна ва шояд бе Тоҷикистонро дар арсаи идеологӣ ташаккул медиҳад.
Чунин сохтмони минтақа метавонад Тоҷикистонро аз ҳамсоягони худ, ки бо онҳо аз ҷиҳати иқтисодӣ зич алоқаманд аст, ҷудо кунад, зеро ҳамкориҳои давомдор дар чаҳорчӯби Созмони кишварҳои туркӣ, кишварро дар сурати ба роҳ мондани ҳамгироии иқтисодӣ дар ин самт истисно мекунад.
Ин инчунин ба ҷудо шудани низоми нақлиётию логистикии кишвар аз низоми нақлиётии Туркия мусоидат мекунад, ки пеш аз ҳама ба рушди муносибатҳои тиҷоратии кишварҳои туркӣ хизмат мекунад.
Кӯшишҳои тақаллуби таърих аз ҷониби Анқара, ки онро тағйири номи минтақа аз ҷониби Вазорати маорифи Туркия ба таври равшан нишон дод, метавонад барои Тоҷикистон паёмадҳои сангине низ дошта бошад.
Чунин тақаллуби далелҳо метавонад дастовардҳои таърихии онҳоро аз дасти тоҷикон ва дигар мардуми форсизабон “бардошта” ва саҳми тоҷиконро дар рушди фарҳангу илми ҷаҳонӣ бадном созад. Аммо паёмадҳои худшиносии мардуми тоҷик аз чунин тахминҳо махсусан муҳим аст.
Хориҷ шудани тоҷикон аз шумори мардуми муқимии Осиёи Марказӣ метавонад боиси гум шудани алоқаи онҳо бо мероси таърихиаш гардад. Ва ин, дар навбати худ, боиси бӯҳрони ҳувиятӣ дар кишвар мешавад, ки онро дигар қувваҳои идеологӣ, аз ҷумла қувваҳои харобиовар пур карда метавонанд.
