Ҷанги калом. Забони русӣ дар Украина чӣ ҳол дорад?
22:30 07.04.2022 (Навсозишуда: 17:10 02.10.2023)
© Sputnik / Андрей Иглов
/ Обуна шудан
Дар ғарби Украина миллатгароён талаб доранд, ки гурезагон танҳо бо забони украинӣ суҳбат кунанд, ҳатто агар онҳо забонро надонанд ҳам. Дар ин кишвар бо забони русӣ гап задан хатарнок шудааст. Коршиносон дар суҳбат бо Sputnik пайдоиши ин падидаро шарҳ доданд
ДУШАНБЕ, 7 апр — Sputnik, Алексей Стефанов. Чанд рӯз пеш Муассисаи байналмилалии маориф, фарҳанг ва равобит бо диаспораи Донишгоҳи миллии техникии Лвов муроҷиатнома ба муҳоҷирони муваққатро нашр кард, ки бо имзои Назар Данчишин, номзади илмҳои филологӣ, ходими илмии МБМФ.
Инак, як иқтибос аз он ҷо: "Барои ин Шумо чӣ тавр шумо ба шаҳри мо миннатдорӣ менамоед? Оддӣ! Ба забони украинӣ ҳарф занед, ҳадди аққал дар назди омма ва агарчи бо забони шикаста ҳам бошад".
Ҳатто дар чунин вазъияти душвори башардӯстона миллатгароёни Лвов омодаанд, танҳо ба онҳое, ки “забони украиниро медонанд”, кумак расонанд.
Дар шабакаҳои иҷтимоӣ ба онҳо лаънат мефиристанд, дар кӯчаҳои шаҳрҳои Украина бо забони русӣ гап задан хатарнок шудааст. ВАО-и Украина ҳоло дар ҳар гӯшае садо медиҳанд, ки 100 сол пеш Таганрог ё Белгород бахше аз баҳри Азов ё Слобожаншинаи Украина буданд ва онҳо ба далели нофаҳмӣ, "таҳмили забони русӣ" русӣ шудаанд.
"Аъсоб ва равони ҳама акнун дар остонаи хурд шудан аст",- менависанд расонаҳои Лвов.
"Забон аслиҳаи мост", мегӯянд сиёсатшиносон. Ва тасодуфӣ нест, ки дар тӯли як моҳи ахир чанд дафъа баъд аз даври навбатии музокироти Русияву Украина Дмитрий Кулеба, вазири умури хориҷии Украина ҳар гуна пешрафт дар мавриди мақоми забони русӣ дар Украинаро шадидан рад кард.
Табъиз алайҳи забон ва фарҳанги русӣ дар Украина хеле пеш аз инқилобҳои ранга сар шуда буд. Аммо пас аз табаддулоти давлатӣ дар соли 2014 он хусусияти таҳдидкунандаи миллатгароӣ пайдо кард. Дар сатҳи қонунгузорӣ ҷойгузини забони русӣ дар қонунҳои "Дар бораи маориф" (2017) ва "Дар бораи фаъолияти забони украинӣ ҳамчун забони давлатӣ" (2019) муқаррар карда шудааст.
Пас аз иҷрои дастури навиштаи Тарас Кремин, Комиссари ҳифзи забони давлатии Украина, патрули забонӣ дар Украина ба як меъёр табдил ёфтааст, то шаҳрвандони беэътимодро, ки бо "украинӣ" муошират намекунанд, муайян кунанд.
Sputnik аз коршиносон хост, то мизони табъиз алайҳи забони русӣ дар Украинаро арзёбӣ кунанд: кай тахриби он оғоз шуда ва дар оянда сарнавишти русӣ чӣ мешавад.
Нозиҳо дар Чехияи ишғолшуда ҳамин тавр рафтор мекарданд
"Биёед, Украинаро бо кишварҳои Иттиҳодияи Аврупо, ки мехоҳад ба онҳо ҳамроҳ шавад, муқоиса кунем. Масалан, бо Словакия. Ва биёед, вазъи на танҳо русҳо, балки венгерҳо дар Украина ва Словакияро муқоиса кунем. Дар Украина венгерҳо шикоят мекунанд, дар минтақаҳое, ки онҳо зиндагӣ мекунанд, забони венгерӣ мақоми забони расмӣ надорад, гарчанде ки тибқи стандартҳои аврупоӣ, дар маҳалле ки як забон 20% ё бештар аз он корбурд дорад, бояд истифода шавад. Ҳоло дар Словакия на танҳо мактабҳои венгерӣ, балки як донишгоҳи томи венгерӣ вуҷуд дорад", — гуфт муаллими кафедраи минтақашиносӣ ва сиёсати берунии Донишгоҳи давлатии башарии Русия Вадим Трухачёв.
Ин мисол нишон медиҳад, Украина аввалин принсипи Хартияи забонҳои ақаллиятҳои Аврупо - ҳуқуқи гирифтани таҳсил бо забони модарии худро, ки худи он имзо ва тасвиб кардааст, вайрон мекунад, қайд кард сиёсатшинос. Дар айни замон забони русиро забони ақаллиятҳои миллии Украина номидан ғайриимкон аст, зеро ҳадди аққал барои ҳар як сокини дуюми он ин забон забони модарӣ аст.
"Дар тӯли 30 соли истиқлоли Украина мактабҳо ва донишгоҳҳои русӣ баста шуданд. Дар бисёре аз фанҳои техникӣ ва табиатшиносӣ ба забони украинӣ истилоҳоти ибтидоӣ кофӣ мавҷуд набуд. Қабл аз ин ҳама нашрияҳои чопии русзабон баста шуданд.Дар асл ҳама адабиёти русзабон мамнуъ аст".
Вадим Трухачев мегӯяд, меъёрҳои забони муосири украиниро метавон бо рафтори фашистон дар Ҷумҳурии Чехи ишғолии Олмон муқоиса кард. Ва инчунин дар Соҳиби Балтик, "аммо ҳадди аққал дар он ҷо онҳо ба соҳаи ғайридавлатӣ дахолат намекунанд".
"Дар ҳар се ҷумҳурӣ нашрияҳои интернетии русзабон вуҷуд доранд, ҳол он барои литвониҳо, латвиён, эстониҳо, миллатҳои титулӣ забони русӣ забони модарӣ нест", - шарҳ медиҳад ӯ.
Аз соли 2001 то инҷониб ҳеҷ кас дар Украина барӯйхатгирии воқеии аҳолӣ аз рӯи забон нагузаронидааст, аммо ҳатто он вақт рақамҳо таҳриф карда шуданд. Трухачёв қайд мекунад, ки гӯё дар Киев 72% сокинон украиниро 28% русиро забони модарӣ медонанд.
"Ба Киев омадан ва шунидани манзараи муқобил кифоя буд. Аз назари гӯиш 72% ба забони русӣ ва 28% ба забони украинӣ суҳбат мекунанд, ки ин суржик дар бар мегирифт, дурусттар мебуд, агар ин дарсади баъдиро ба унвони як чизи махлут ба назар бигирем".
Дар бораи патрулҳои забонӣ тибқи дастурҳои Кремлин коршинос мегӯяд, бар хилофи кишварҳои соҳили Балтик, ки сохторҳои давлатӣ дар он ҷо ба ин кор машғуланд, фаъолон дар Украина ба поксозии забонҳо машғул буданд ва давлати Украина кайҳо боз аз пайи онҳост.
Маҷбур ба суҳбат бо забони ихтироӣ мекунанд
"Таҳлили амалҳои мақомоти Украина дар самти маҳдуд кардани истифодаи оммавии забони русӣ дар арсаи ҷамъиятӣ, дар соҳаи маориф нишон медиҳад, ки онҳо аз кишварҳои Соҳили Балтик дар ростои маҳдуд кардани ҳуқуқи русҳо пайравӣ мекунанд. На фақат намунаҳои дур, балки равише, ки дар амал мавриди истифода қарор гирифт, аз ҷумла тавассути ташкили робитаҳои мустақим бо мансабдорони Латвия, Литва, Эстония, коршиносоне, ки аз ҷониби намояндагони Украина таълим дода шудаанд, ба вуҷуд омад”, - мегӯяд сиёсатшинос Владимир Симидей.
Коршиносони ҷумҳуриҳои соҳили Балтик нишон доданд, ки бо кадом иқдомҳои маъмурию сиёсӣ метавон раванди фишор болои аҳолии русзабон, таҳқир, маҳрум кардан аз ҳуқуқҳои қонунии он ва ҳамла ба манфиатҳои қонунии онро “беҳтар” кард, мегӯяд ҳамсуҳбати мо.
"Ва мо мебинем, пешрафтҳое, ки дар Латвия ва Эстония дар солҳои 90-ум ва аввали солҳои 2000-ум истифода мешуданд, чанде пеш дар системаи маориф, танзими бозори меҳнат ва ҷанбаҳои забоншиносии Украина таҷассум ёфтанд", - афзуд ӯ.
"Ғайр аз ин идеяи ҷорӣ кардани институти ғайришаҳрвандӣ барои сокинони Донбасс дар мисоли Латвия ва Эстония борҳо дар Верховна Рада ва дигар ҷойҳо мавриди баррасӣ қарор гирифт, то онҳоро аз субъективияти сиёсӣ маҳрум созад, ки қодиранд, иродаи сиёсии сокинони ин минтақаҳо - Луганск ва Донетскро аз байн баранд," - бовар дорад сиёсатшинос.
Владимир Симиндей принсипи кори патрулҳои забонӣ дар Украинаро бо санҷишҳои шабеҳ дар кишварҳои соҳили Балтик муқоиса мекунад, ки дар он ҷо "муассисаҳои давлатии назорати муҳити забон вуҷуд доранд".
Дар Украина патрулҳои забонӣ "на аз ҷониби мақомоти давлатӣ, балки аз ҷониби унсурҳо ва гурӯҳҳои миллатгаро ташкил карда шуданд, ки дар мағозаҳо айби фурӯшандагонро ёфта, ҳамаро ба навор гирифтанд ва бо ифтихор дар интернет интишор доданд ва дар бораи он ки чӣ гуна онҳо барои забони украинӣ мубориза мебаранд, суҳбат мекарданд", - мегӯяд ӯ.
"Дар баробари ин бояд қайд кард, ки ҳам худи фурӯшандагон ва ҳам харидорони онҳо дар шаҳру минтақаҳои мушаххас асосан ба забони русӣ ҳарф мезананд, бо истифода аз баъзе вожаҳои алоҳидаи украинӣ ё ба истилоҳ суржик – омехтаи хонаводагии забонҳои русӣ ва украинӣ. Ин муҳити табиии забон аст ва он чизе, ки таҳмил карда мешавад, як забони ба таври сунъӣ эҷодшуда бо истилоҳҳои бузурги суханронии видеоест, ки аз ҷониби филологҳои миллатгаро ихтироъ шудаанд ё ба забони калимаҳо ва ибораҳои лаҳҷаи Украинаи Ғарбӣ дохил карда шудаанд”, - бовар дорад Владимир Симиндей.
Сояи ҷунун дар Украина
"Комилан возеҳ аст, маҳз табъиз алайҳи забони русӣ дар Украина, воқеан, яке аз омилҳое гардид, ки ба табаддулоти ҳашт сол пеши кишвар, ба ислоҳоти куллии давлати Украина ва ҷомеаи Украина оварда расонд. Дар ниҳояти кор ҳамаи ин ҳодисаҳое, ки мо ҳоло бо онҳо сарукор дорем, аз ҷумла амалиёти махсуси низомӣ, аз табъиз, аз маҳрум кардани забони русӣ ва гӯяндагони он аз ҳуқуқ, мақом ва ояндаи худ оғоз ёфт", - гуфт Тимур Шофир, сардори шуъбаи байналмилалии Иттифоқи журналистони Русия.
Ӯ мегӯяд, ин чизи нав нест, забони русӣ тӯли даҳсолаҳо аз ҳаёти иҷтимоӣ, сиёсӣ ва фазои расонаии кишварҳои соҳили Балтик хориҷ карда шудааст.
Ин коршинос ба унвони мисол вазъи ҳамкорони “Sputnik Эстония”-ро, ки бо таҳдиди таъқиби ҷиноии хабарнигорон, бидуни далели гунаҳкорӣ баста шуда буд ва ҳамчунин таъқиби ҷиноии рӯзноманигорон дар Латвияро, ки бо “Sputnik Latvia” ва “Baltnews” ҳамкорӣ кардаанд, мисол овард.
"Дар Украина ин вазъ тобиши девонагӣ пайдо кардааст, зеро ин давлате, ки дар он аксарияти аҳолӣ русӣ ҳарф мезананд, таърихан бо забони русӣ ҳарф мезад. Забоне, ки на танҳо забони модарии аксарияти аҳолӣ аст, балки воситаи фарҳанг буду иртибот бо олами фарохи русзабонон, дошт дар як шаб ин ришта бурида шуд”, - мегӯяд Темур Шофир.
"Ман борҳо гуфта будам ва ҳамкорони ман гуфтаанд, ки забони русӣ абзор, василаи муттаҳидсозии мардум бо нуқтаи назари алтернативӣ дар равандҳоест, ки дар Аврупо ва ҷаҳон ҷараён доранд, он мисли лангарест, ки одамони дорои тафаккури шабеҳ ба оянда, тарзи зиндагӣ дар Русия, Украина, кишварҳои назди Балтикаро муттаҳид мекунад”, - шарҳ медиҳад коршинос ва меафзояд, - "барои ҳамин онҳо ба фишурдани он шуруъ карданд, онро буриданд. На дирӯз ва на ҳашт сол пеш, балки хеле пештар. Дар ин раванд маблағи калон сарф карда шуд, институтҳо ва органҳои махсус ташкил карда шуданд".
"Ин як раванди системавӣ буд, он ҳоло ҳам таҳқиқоти тӯлонӣ ва ҷолибро тақозо мекунад ва Украина танҳо як тавсеаи ифротӣ аз ин фарояндҳост", - хулоса кард Тимур Шофир.
Эҳтимол забони русӣ комилан мамнуъ шавад
Олег Тсарев, чеҳраи маъруфи сиёсии Украина ва вакили чанд даъвати Верховная Рада бар ин назар аст, зулми ҷиддӣ алайҳи забони русӣ дар Украина дар замони раёсатҷумҳурии Виктор Юшенко, ки аз соли 2005 то соли 2010 дар қудрат буд, оғоз шудааст.
"Дар замони Янукович, ба шарофати муовини сарвазир, вазири маориф ва илм Дмитрий Табачник бисёр чизҳо яксон шуданд, аммо пурра не. Масалан, мо натавонистем лоббиеро, ки филмҳоро тарҷума мекард, мағлуб кунем ва онҳо муваззаф шуданд, филмҳоро ба украинӣ тарҷума кунанд. Ва аллакай дар замони Порошенко ва Зеленский забони русӣ ба ҳошия рафт", - афзуд ӯ.
Истифода аз забони русӣ қонунан дар арсаи муошират, дар тиҷорат, дар кӯдакистону мактабҳо мамнуъ буд, таъкид мекунад ҳамсуҳбати мо.
"Ва ҳеҷ шакке нест, ки агар режими феълӣ дар Киев ба гунае дар натиҷаи як навъ созишномаҳои сулҳ бо Русия ва ё чизи дигар зинда монад, забони русӣ дар Украина комилан мамнуъ хоҳад шуд. Шадидтар аз ин ҳам таъқиби русзабонҳо ва мардуми рус дар Украина хоҳад буд”, - бовар дорад Олег Тсарев.
