Толибон* қаламрав ва марзҳои Афғонистонро зери назорати худ дароварда истодаанд. Низомиёни фирории ҶИА ҳазорҳо нафарро ташкил медиҳанд ва дар давраи миёнамӯҳлат, кишварҳои Осиёи Марказиро зиёд шудани гурезаҳо аз Афғонистон, ки дар он ҷо миллионҳо тоҷик, ӯзбек, туркман, қирғиз ва қазоқ зиндагӣ доранд, таҳдид мекунад.
Таъсири Покистон ва Туркия ба вазъи Ҷумҳурии Исломӣ нокофист. Толибон* ва нерӯҳои давлатӣ ҷангро дар чаҳор вилояти шимоли Афғонистон идома медиҳанд. Дар давоми рӯзҳои охир Толибон* нӯҳ волусволии вилояти Бадахшонро таҳти назорати худ гирифтанд.
Кобул ҳамлаи зиддитеррористиро ба нақша гирифтааст, аммо вазъ шадидтар мешавад. Фаъолияти ҷангиён аз нимаи моҳи июн дар пасманзари хуруҷи нерӯҳои ИМА ва эътилоф афзоиш ёфт. Тибқи маълумоти Кумитаи давлатии амнияти миллии Тоҷикистон, Толибон* аллакай беш аз 70%-и сарҳади Афғонистону Тоҷикистонро (яъне тақрибан 910 км) дар ихтиёри худ доранд. Рӯзҳои 4-5 июл дар самти шимолӣ зиёда аз 1037 хизматчии артиши ҳукумати Афғонистон марзро убур карданд.
Марзбонони тоҷик бо назардошти ҳамсоягии нек ва мавқеи дахолат накардан ба корҳои дохилии ҶИА ба низомиёни афғон иҷозат доданд, ки марзро убур кунанд. Қаблан дар ҷараёни ҷанг бо Толибон* беш аз 300 низомии афғон аз вилояти Балх ва вилояти Бадахшон ба Тоҷикистон ақибнишинӣ карданд. Фаъолияти террористӣ ва даври нави ҷанги шаҳрвандӣ дар ҶИА метавонад барои кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Русия оқибатҳои вазнин дошта бошад.
Рушди ташвишовари вазъи низомӣ-сиёсии рӯзи 4 июлро президентҳои Тоҷикистон ва Афғонистон Эмомалӣ Раҳмон ва Ашраф Ғанӣ баррасӣ карданд. Барои муқобила бо таҳдидҳои умумӣ, Кобул ва Маскав имкони табодули иттилооти иктишофиро баррасӣ мекунанд, вале вуруди нерӯҳои Русия ба Афғонистон баррасӣ намешавад. Дар зимн, дар наздикии марзи Тоҷикистону Афғонистон силсилаи размоишҳои низомии пойгоҳи 201-и Русия сурат гирифт.
Мушкилоти ҷудогона барои Русия афзоиши "ҳамзамон" -и фаъолиятҳои ҷангиёни "Давлати исломӣ"* дар қаламрави Афғонистон аст. Вазири корҳои хориҷии Русия, Сергей Лавров рӯзи 2-юми июл таъкид кард: "Доишиҳо қаламравҳо аз худ карда истодаанд, пеш аз ҳама дар шимоли Афғонистон, дар ҳудуди кишварҳое, ки иттифоқчиёни мо ҳастанд".
Инфрасохтор ва нерӯҳои СААД аслан барои дафъ кардан аз чунин таҳдидҳо таъсис ёфтаанд. Рӯзи 1 июл Шӯрои Ассамблеяи Парлумонии СААД дар бораи вазъи ҶИА изҳорот дод. Ҳамзамон, дабири кулли СААД, Станислав Зас аз ҳампаймонҳо ва шарикон даъват ба амал овард, ки ба Тоҷикистон дар таҳкими марзи ҷанубӣ кумак кунанд. СААД таваҷҷуҳашро ба минтақа тамаркуз мекунад.
Воқеияти сангин
Ҳукумати ҶИА умедвор аст, ки Толибон* аз нақшаи забти низомии тамоми қаламрави кишвар даст мекашанд, аммо ин умедҳо комилан беэътимод ба назар мерасанд. Нерӯҳои НАТО пеш аз мӯҳлат хориҷ мешаванд. Толибон* босуръат ба муваффақиятҳои худ такя мекунанд ва ҳукумати ояндаи Аморати Исломиро дар сари мизи гуфтушунид ташкил карданӣ нестанд.
Нияти Иёлоти Муттаҳида ва Бритониёи Кабир барои ҳузури маҳдуди низомӣ дар Афғонистон (мутаносибан 650 + 1000 низомиёни нерӯҳои махсус) хашми Толибонро барангехтааст. Ҷангиёни ин созмон ҳамчун соҳибони замин, ошкоро нерӯҳои хориҷиро ба сӯи баромад мешитобонанд ва барои "сусткорӣ" бархе амалиёт ваъда медиҳанд.
Талошҳои Иёлоти Муттаҳида, ки мехоҳанд дар кишварҳои Осиёи Марказӣ аз 9000 то 18000 афғонҳоеро ҷой диҳанд, ки бо хориҷиён фаъолона ҳамкорӣ мекарданд. Амрикоиҳо хуб медонанд, ки Толибон* пас аз ба қудрат расидан бо ин шаҳрвандон чӣ кор хоҳанд кард.
Муқовимати густардаи мардум ба "тартиботи нав" низ бо бераҳмии шадид саркӯб хоҳад шуд ва милисаҳо ва оилаҳои онҳо метавонанд ба сафи гурезагон дар кишварҳои ҳамсояи Осиёи Марказӣ ва Ҷанубӣ ҳамроҳ шаванд. Фирориёни афғон бо силоҳ дар даст дар қаламрави Тоҷикистон ва Ӯзбекистон дигар артиш нестанд, онҳо гумон аст, ки барои ҳимояи кишварашон аз ифротгароён ба сафи нерӯҳои ҳукуматӣ баргарданд.
Ба зудӣ дар пайи "гурезаҳои низомӣ" метавонанд ғайринизомиён низ фирор кунанд. Шумораи бисёрмиллионии Афғонистон ба андозаи сеяк аз тоҷикон ва даҳяк аз ӯзбекҳо иборат аст. Инҳо беш аз 10 миллион шаҳрвандони Афғонистон мебошанд, ки аз ҷиҳати қавмӣ ба самти ҷумҳуриҳои Осиёи Марказӣ моил мебошанд.
Ҳатто агар даҳяки онҳо низ аз ҷанг ба тарафи шимол фирор кунанд, нооромии минтақавӣ зуд аз ҳадди имконпазир берун хоҳад рафт. Ҳазорҳо гуруҳи гурезаҳо барои ҳаракати террористон ба шимол ва дигар қисматҳои ҷаҳон имкони хубе хоҳад шуд.
Ҳамсояҳое, ки некхоҳ нестанд
Дар робита ба шиддат гирифтани вазъ ва таназзули амният дар шимоли Афғонистон, кори консулгариҳои Туркия, Покистон ва Эрон дар шаҳри Мазори Шариф қатъ карда шуд. Иёлоти Муттаҳида нақшаи тахлияи пурраи дипломатҳояшро аз Кобул таҳия мекунад. Иштироки Покистон ва Туркия дар низои Афғонистон ошкоро ва якмаром нест.
Туркияи "бародар" гоҳе дифоъ аз фурудгоҳи Кобулро ба ӯҳда мегирад, сипас пас аз таҳдидҳои Толибон* дар интизори дастгирии сиёсӣ, молиявӣ ва моддию техникии Иёлоти Муттаҳида ва Покистон "муаллақ" мемонад. Вазири мудофиаи Туркия Ҳулуси Акар вазъи минтақаро бодиққат таҳлил карда, дар аввали моҳи июл ба Қирғизистон ва Тоҷикистон ташриф оварда, дар он ҷо масъалаҳои ҳамкориҳои дуҷонибаро баррасӣ кард. Хавфҳо хеле зиёданд - имрӯз, фардо ва даҳсолаҳои оянда.
Исломобод чунин менамояд, ки аз мушкилоти ҷанг ва сулҳ дар Афғонистон фосилагирӣ мекунад, ҳарчанд маҳз Покистон "гаҳвора" -и ҳаракати низомӣ-мазҳабии Толибон* буд ва даҳсолаҳо ҷангиёнро бо силоҳ ва пойгоҳҳои омӯзишӣ дар қаламраваш дастгирӣ мекард.
Сарвазири Покистон Имрон Хон дар авоили моҳи июл гуфт, ки Исломобод ҳеҷ фишанге аз болои Толибон* надорад, яъне барои водорсозии онҳо ба сулҳ. Ӯ изҳори таассуф кард, ки Покистон ба Иёлоти Муттаҳида дар ҷанг бо онҳо кумак кард. Мавқеи роҳат, зеро Исломобод аз Афғонистони суст, вобаста ва фарогирии ҷангу марзи "шаффоф" -и шарқӣ манфиатдор аст.
Ҳанӯз Аҳмадшоҳ Масъуди номӣ массиртарин чора барои мубориза бо режими Толибон*-ро фишор ба Покистон, пуштибони онҳо хонда буд. Шери Панҷшер дар баробари гурӯҳҳои ифротгаро (Ал-Қоида*, ки низ дар Покистон мустақар буд) раҳбарияти Покистонро сутуни асосии Толибон медонист.
Дар ин ҳамбастагии печидаи манфиатҳо дар тӯли 20 сол ягон тағйироти куллӣ ба амал наомадааст, бисёре аз мушкилоти Афғонистон аз ҳамсояи номеҳрубонанд. Беҳуда нест, ки Толибон* хонаи қаҳрамони миллӣ, собиқ вазири дифои Афғонистон, Аҳмадшоҳ Масъудро дар вилояти шимолии Тахор ғасб карда, дар он ҷо ба таври намоишӣ ҷаласа баргузор карданд.
Воқеан, маҳз дар ҳамин қароргоҳ соли 1996 гуфтушунидҳо байни Эмомалӣ Раҳмон ва раҳбари мухолифин Сайид Абдуллоҳи Нурӣ сурат гирифт, ки ба хатми ҷанги шаҳрвандӣ дар Тоҷикистони ҳамсоя анҷомид. Шояд Толибон саъй доранд, таърихро ба гардиши дигар чархонанд.
Барои Русия ва муттаҳидони минтақавии он мушкили хеле ҷиддӣ пеш меояд, агар Толибон * пас аз ба сари қудрат омадан нуфузи худро ба қаламрав ва аҳолии Осиёи Марказӣ густариш диҳанд ва ё барои тавсеа ба сохторҳои рақиб, вале наздик ДОИШ* ва Ал-Қоида* шароит фароҳам оранд.
*созмони террористии мамнӯъ дар Тоҷикистону Русия