https://sputnik.tj/20251106/konstitutsiyai-tojikiston-nakhustin-mustaqil-1072738345.html
Конститутсияи Тоҷикистон: нахустин ва мустақил
Конститутсияи Тоҷикистон: нахустин ва мустақил
Sputnik Тоҷикистон
Барои таҳияи Конститутсияи нави Тоҷикистон ду комиссия таъсис дода шуданд: якум моҳи августи соли 1990 ва дуюм моҳи феврали соли 1
2025-11-06T18:44+0500
2025-11-06T18:44+0500
2025-11-06T18:44+0500
дар тоҷикистон
конститутсия
сарқонун
сиёсат
ҷашн
https://cdnn1.img.sputnik.tj/img/07e4/0a/1e/1032187413_106:158:3000:1786_1920x0_80_0_0_ca45f875227ee58753d7625b6dacc6c8.jpg
ДУШАНБЕ, 6 ноя - Sputnik. Имсол 31-умин солгарди қабули Конститутсияи Тоҷикистон таҷлил мегардад. Ин кор дар раъйпурсии умумихалқӣ рӯзи 6 ноябри соли 1994, дар авҷи ҷанги шаҳрвандӣ, ки кишварро фаро гирифта буд, анҷом дода шуд.Хабарнигори Sputnik Тоҷикистон шарҳ медиҳад, ки Конститутсия чӣ гуна таҳия мешуд ва кӣ дар ин кор иштирок карда буд.Замони дигаргуниҳои калонҚадамҳои аввал барои Тоҷикистони мустақил хеле душвор буданд. Мушкилоти мураккаби иқтисодие, ки бо фурӯпошии ИҶШС ба миён омада буданд, бо низоъҳои сиёсии дохилӣ боз ҳам мураккабтар шуданд.Гирдиҳамоиҳо аз ҷониби созмонҳои нави сиёсӣ, ки то ҳол барои сокинони Тоҷикистон пурра шинос набуданд, ҳар дафъа дар майдонҳои асосии Душанбе баргузор мешуданд. Зеро беш аз ҳафтод сол боз, тоҷикон, мисли тамоми мардуми шӯравӣ, ба роҳбарии танҳо як ҳизб - ҲКИШ одат карда буданд.Ҳар як ҳизб ояндаи Тоҷикистонро ба таври гуногун тасаввур мекард: коммунистон ояндаи сотсиалистӣ, демократҳо ояндаи демократӣ ва исломиён ояндаи исломиро тасаввур мекарданд.Ҳамзамонон ин давраро замони " гирдиҳамоиҳои демократӣ" меномиданд.Ниҳоятан, аз аввали моҳи майи соли 1992 сар карда, ихтилофоти сиёсӣ, бо дахолати беруна, ба муқовимати шаҳрвандӣ бо шиорҳо дар ду майдон ва сипас ба ҷанги тӯлонии хунин табдил ёфтанд.Талоши №1Барои таҳияи лоиҳаи нави Конститутсияи Тоҷикистон ду комиссия таъсис дода шуданд: якум моҳи августи соли 1990 ва дуюм моҳи феврали соли 1992.Моҳи апрели соли 1992, лоиҳаи ҳуҷҷате, ки аз ҷониби гурӯҳи кории дуюм, ки таҳти роҳбарии собиқ Прокурори генералии ҷумҳурӣ Нурулло Хувайдуллоев таҳия шуда буд, барои муҳокимаи умумӣ дар матбуот нашр шуд.Аммо, мутаассифона, худи Хувайдуллоев то қабули конститутсия умр надид. 24 август ӯ аз ҷониби тарафдорони мухолифин кушта шуд.Оғози ҷанги шаҳрвандӣ муваққатан кори таҳияи лоиҳаро то соли 1993 ба таъхир гузошт.Талоши №2Моҳи июни соли 1993 Шӯрои Олӣ ҳайати Комиссияи омодасозии лоиҳаи нави Конститутсияро тасдиқ кард. Эмомалӣ Раҳмонов (он вақт раиси Шӯрои Олӣ) раиси Комиссия таъин шуд.Ба ҳайати комиссия 65 нафари дигар аз чеҳраҳои давлатӣ ва сиёсӣ, намояндагони ҳамаи минтақаҳои кишвар, ҳизбҳои сиёсӣ, созмонҳои ҷамъиятӣ ва дигарон дохил буданд.Моҳи ноябри соли 1993 раёсати Шӯрои Олӣ қарореро дар бораи таъсиси гурӯҳи кории иборат аз 11 нафар барои таҳияи Конститутсия қабул кард. Гурӯҳи кориро муовини аввали раиси Шӯрои Олӣ Абдулмаҷид Достиев роҳбарӣ мекард.Аз хотираҳои Достиев:— Мо маҷбур будем дар шароити душвор ва реҷаи хеле сахт кор кунем. Мо бояд масъалаҳои ҷориро ҳал мекардем, ба ноҳияҳо сафар карда, бо аҳолӣ сӯҳбат кунем, ба пешниҳодҳои онҳо гӯш диҳем ва ба ҳама саволҳое, ки ба миён меомаданд, ҷавоб диҳем.Қумандонҳои саҳроӣ як мушкили ҷиддӣ буданд ва мо маҷбур будем, ки ҳафтае чанд маротиба пеши онҳо сафар кунем, то онҳоро ором созем.Масалан, дар як ҷаласа яке аз аъзои гурӯҳ, ки бо вазъияти кунунӣ чандон ошно набуд, бо киноя гуфт: "Рафиқ Достиев, ё мо кори худро идома медиҳем, ё гурӯҳи кориро пароканда мекунем." Ман ҷавоб додам, ки агар ман ҳоло нарафта, низоъро ҳал накунам, пас шояд дигар ба касе Конститутсияи мо лозим нашавад. Баъдтар ӯ барои суханонаш узр пурсид.Ҳукумати парлумонӣ ё президентӣГурӯҳи корӣ вақти кам дошт. Аъзоёни он қайд мекарданд, ки барои дарки мафҳумҳои волоияти қонун, тақсимоти қудратҳо ва механизми "боздоштҳо ва тавозунҳо" бояд маводи васеъро омӯзанд.Гурӯҳи корӣ нусхабардории кӯр-кӯронаи ягон модели дигарро рад кард. Ҳангоми таҳияи конститутсия, аъзои он кӯшиш карданд, ки хусусиятҳои иҷтимоию иқтисодӣ, сиёсӣ, фарҳангӣ, ҳуқуқӣ, миллӣ ва таърихии Тоҷикистонро ба назар гиранд.Яке аз аъзои гурӯҳи корӣ, Рафиқа Мусоева дар мусоҳибае соли 2008 дар ин бора чунин гуфт: "Албатта, мо аз гузаштаи наздики худ даст кашидан нахостем, мо пешниҳод кардем, ки бисёре аз кафолатҳои иҷтимоии Тоҷикистони Шӯравӣ - маориф ва нигоҳубини ройгони тиббӣ, ҳуқуқи кор, истироҳат, таъминоти иҷтимоӣ дар пиронсолӣ ва ғайра нигоҳ дошта шаванд."Дар тӯли шаш моҳ, гурӯҳи корӣ ду лоиҳаи конститутсияро омода кард: яке барои "ҷумҳурии президентӣ" ва дигаре барои "ҷумҳурии парлумонӣ". Ҳарду ба Комиссияи конститутсионӣ пешниҳод карда шуданд, ки дар он қарор дода шуд, ки кор бо лоиҳаи аввал идома дода шавад.Абдулмаҷид Достиев дар мусоҳиба бо Sputnik он рӯзҳоро чунин ёдоварӣ кард:"Мо бояд байни ду лоиҳаи конститутсионӣ, ки сохтори давлатии Тоҷикистонро муайян мекарданд, интихоб мекардем. Мо бояд байни шакли парлумонӣ ва президентӣ якеро интихоб мекардем."Дар атрофи ин масъала баҳсҳои зиёде ба амал омаданд. Баъзеҳо аз сарвазири вақти Абдумалик Абдулаҷонов пуштибонӣ мекарданд ва аз ғояи "ҷумҳурии парлумонӣ" пуштибонӣ мекарданд. Дар ниҳоят, пас аз муҳокимаҳои тӯлонӣ, гурӯҳи корӣ лоиҳаи дуюм - "ҷумҳурии президентӣ"-ро интихоб кард.Аз бисёрзанӣ то додгоҳи ШариатӣАбдулмаҷид Достиев мегӯяд, ки дар он вақт, пас аз муҳокимаи лоиҳаи Конститутсия, беш аз 7000 пешниҳод гирифта шуд."Аксари онҳо муҳим буданд ва мо онҳоро қабул кардем ва инчунин баъзе пешниҳодҳои таҳрирӣ низ буданд. Аммо, баъзе пешниҳодҳои аҷиб, ба монанди иҷозати бисёрзанӣ ҳам буданд",- мегӯяд ӯ.Ҳабдаҳ мард бо дархости иҷозати бисёрзанӣ ба комиссия муроҷиат карданд. Онҳо дархости худро чунин асоснок мекарданд: "Тибқи ҳисобҳои гуногун, аллакай беш аз 100 000 ҷавонмард дар ҷанг кушта шудаанд. Ва акнун бисёр занон бе шавҳар хоҳанд монд. Мо бояд адолати иҷтимоиро таъмин кунем...", - ба ёд меорад Достиев.Ба гуфтаи ӯ, вақте ки ин пешниҳод барои баррасӣ пешниҳод шуд, ду зан, Рафиқа Мусоева ва Тоҷиниссо Азизова, ки аъзои гурӯҳи корӣ буданд, аз тарзи ба миён гузоштани масъала хашмгин шуданд. Аммо ба назар гирифтани саволҳо ва пешниҳодҳои мардум зарур буд."Пас аз муҳокимаи ин масъала бо олимон ва уламо, мо ба як хулосаи умумӣ омадем: агар мардон ду ё се зан хоҳанд, пас ҳеҷ кас намехоҳад, ки бо чунин шароит духтарон ва хоҳарони худро ба занӣ диҳад. Масъалаи бисёрзанӣ ҳамин тавр ҳал шуд", - қайд кард Достиев.Аммо ба қавли роҳбари гурӯҳи корӣ ин ягона ҳолати пешниҳодҳои "аҷиб" набуд.Ба гуфтаи ӯ, ҳангоми муҳокимаи лоиҳаи конститутсия дар Комиссияи оштии миллӣ, аъзои Ҳизби наҳзати исломӣ* пешниҳод карданд, ки конститутсия бар асоси Қуръон асос ёбад.Ба гуфтаи Достиев, пас аз баҳсу мунозираҳои тӯлонӣ, ин пешниҳод рад карда шуд. Аммо, баъд аз ин, пешниҳоди дигар қабул гардид - ҷазо на мувофиқи Кодекси ҷиноӣ, балки мувофиқи шариат дода шавад.Дар посух ба саволи Sputnik, "Шумо чӣ гуна тавонистед ин масъаларо ҳал кунед?", Достиев бо ҳикояи зерин посух дод."Рӯзе чанд узви Комиссияи оштии миллӣ - намояндагони ҳукумат ва мухолифин - аз хӯроки нисфирӯзӣ дер омаданд. Ман бо саволи "Мо кормандони дермондаро чӣ гуна ҷазо медиҳем?" ба раиси комиссия Саид Абдулло Нурӣ муроҷиат кардам ва фавран илова кардам: "Онҳое, ки дар комиссияи ҳукуматӣ ҳастанд, мувофиқи қонунҳои дунявӣ сарзаниш карда мешаванд ва онҳое, ки аз ҷониби мухолифин ҳастанд, мувофиқи қонунҳои шариат 50 қамчин зада шаванд." Бо ҳамин баҳс поён ёфт..."Дар чунин шароит, бо баҳсҳои тезу тунд, шабҳои бехобӣ ва баъзан ноором, лоиҳаи Конститутсияи Тоҷикистон таҳия шуд. 6 ноябри соли 1994 дар кишвар раъйпурсии умумихалқӣ баргузор шуд, ки дар он тоҷикон интихоби нави худро —Конститутсияи муосири ҷумҳуриро қабул карданд.*Ҳамчун террористӣ эътироф шудааст ва дар Тоҷикистону Русия манъ карда шудааст.
https://sputnik.tj/20251106/konstitutsiya-tojikiston-rivoyati-arqomu-dalel-1072726749.html
https://sputnik.tj/20251106/rahmon-ahammiyat-konsititutsiya-farzandon-fahmoned-1072714420.html
https://t.me/Sputnik_Tajikistan/47414
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2025
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Хабарҳо
tg_TJ
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Тоҷикистон
info@sputnik.tj
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
тоҷикистон, конститутсия, сарқонун, таҷлил, ҷашн, мустақил, нахустин
тоҷикистон, конститутсия, сарқонун, таҷлил, ҷашн, мустақил, нахустин
Конститутсияи Тоҷикистон: нахустин ва мустақил
Барои таҳияи Конститутсияи нави Тоҷикистон ду комиссия таъсис дода шуданд: якум моҳи августи соли 1990 ва дуюм моҳи феврали соли 1
ДУШАНБЕ, 6 ноя - Sputnik. Имсол 31-умин солгарди қабули Конститутсияи Тоҷикистон таҷлил мегардад. Ин кор дар раъйпурсии умумихалқӣ рӯзи 6 ноябри соли 1994, дар авҷи ҷанги шаҳрвандӣ, ки кишварро фаро гирифта буд, анҷом дода шуд.
Хабарнигори Sputnik Тоҷикистон шарҳ медиҳад, ки Конститутсия чӣ гуна таҳия мешуд ва кӣ дар ин кор иштирок карда буд.
Замони дигаргуниҳои калон
Қадамҳои аввал барои Тоҷикистони мустақил хеле душвор буданд. Мушкилоти мураккаби иқтисодие, ки бо фурӯпошии ИҶШС ба миён омада буданд, бо низоъҳои сиёсии дохилӣ боз ҳам мураккабтар шуданд.
Гирдиҳамоиҳо аз ҷониби созмонҳои нави сиёсӣ, ки то ҳол барои сокинони Тоҷикистон пурра шинос набуданд, ҳар дафъа дар майдонҳои асосии Душанбе баргузор мешуданд. Зеро беш аз ҳафтод сол боз, тоҷикон, мисли тамоми мардуми шӯравӣ, ба роҳбарии танҳо як ҳизб - ҲКИШ одат карда буданд.
Ҳар як ҳизб ояндаи Тоҷикистонро ба таври гуногун тасаввур мекард: коммунистон ояндаи сотсиалистӣ, демократҳо ояндаи демократӣ ва исломиён ояндаи исломиро тасаввур мекарданд.
Ҳамзамонон ин давраро замони " гирдиҳамоиҳои демократӣ" меномиданд.
Ниҳоятан, аз аввали моҳи майи соли 1992 сар карда, ихтилофоти сиёсӣ, бо дахолати беруна, ба муқовимати шаҳрвандӣ бо шиорҳо дар ду майдон ва сипас ба ҷанги тӯлонии хунин табдил ёфтанд.
Барои таҳияи лоиҳаи нави Конститутсияи Тоҷикистон ду комиссия таъсис дода шуданд: якум моҳи августи соли 1990 ва дуюм моҳи феврали соли 1992.
Моҳи апрели соли 1992, лоиҳаи ҳуҷҷате, ки аз ҷониби гурӯҳи кории дуюм, ки таҳти роҳбарии собиқ Прокурори генералии ҷумҳурӣ Нурулло Хувайдуллоев таҳия шуда буд, барои муҳокимаи умумӣ дар матбуот нашр шуд.
Аммо, мутаассифона, худи Хувайдуллоев то қабули конститутсия умр надид. 24 август ӯ аз ҷониби тарафдорони мухолифин кушта шуд.
Оғози ҷанги шаҳрвандӣ муваққатан кори таҳияи лоиҳаро то соли 1993 ба таъхир гузошт.
Моҳи июни соли 1993 Шӯрои Олӣ ҳайати Комиссияи омодасозии лоиҳаи нави Конститутсияро тасдиқ кард. Эмомалӣ Раҳмонов (он вақт раиси Шӯрои Олӣ) раиси Комиссия таъин шуд.
Ба ҳайати комиссия 65 нафари дигар аз чеҳраҳои давлатӣ ва сиёсӣ, намояндагони ҳамаи минтақаҳои кишвар, ҳизбҳои сиёсӣ, созмонҳои ҷамъиятӣ ва дигарон дохил буданд.
Моҳи ноябри соли 1993 раёсати Шӯрои Олӣ қарореро дар бораи таъсиси гурӯҳи кории иборат аз 11 нафар барои таҳияи Конститутсия қабул кард. Гурӯҳи кориро муовини аввали раиси Шӯрои Олӣ Абдулмаҷид Достиев роҳбарӣ мекард.
— Мо маҷбур будем дар шароити душвор ва реҷаи хеле сахт кор кунем. Мо бояд масъалаҳои ҷориро ҳал мекардем, ба ноҳияҳо сафар карда, бо аҳолӣ сӯҳбат кунем, ба пешниҳодҳои онҳо гӯш диҳем ва ба ҳама саволҳое, ки ба миён меомаданд, ҷавоб диҳем.
Қумандонҳои саҳроӣ як мушкили ҷиддӣ буданд ва мо маҷбур будем, ки ҳафтае чанд маротиба пеши онҳо сафар кунем, то онҳоро ором созем.
Масалан, дар як ҷаласа яке аз аъзои гурӯҳ, ки бо вазъияти кунунӣ чандон ошно набуд, бо киноя гуфт: "Рафиқ Достиев, ё мо кори худро идома медиҳем, ё гурӯҳи кориро пароканда мекунем." Ман ҷавоб додам, ки агар ман ҳоло нарафта, низоъро ҳал накунам, пас шояд дигар ба касе Конститутсияи мо лозим нашавад. Баъдтар ӯ барои суханонаш узр пурсид.
Ҳукумати парлумонӣ ё президентӣ
Гурӯҳи корӣ вақти кам дошт. Аъзоёни он қайд мекарданд, ки барои дарки мафҳумҳои волоияти қонун, тақсимоти қудратҳо ва механизми "боздоштҳо ва тавозунҳо" бояд маводи васеъро омӯзанд.
Гурӯҳи корӣ нусхабардории кӯр-кӯронаи ягон модели дигарро рад кард. Ҳангоми таҳияи конститутсия, аъзои он кӯшиш карданд, ки хусусиятҳои иҷтимоию иқтисодӣ, сиёсӣ, фарҳангӣ, ҳуқуқӣ, миллӣ ва таърихии Тоҷикистонро ба назар гиранд.
Яке аз аъзои гурӯҳи корӣ, Рафиқа Мусоева дар мусоҳибае соли 2008 дар ин бора чунин гуфт: "Албатта, мо аз гузаштаи наздики худ даст кашидан нахостем, мо пешниҳод кардем, ки бисёре аз кафолатҳои иҷтимоии Тоҷикистони Шӯравӣ - маориф ва нигоҳубини ройгони тиббӣ, ҳуқуқи кор, истироҳат, таъминоти иҷтимоӣ дар пиронсолӣ ва ғайра нигоҳ дошта шаванд."
Дар тӯли шаш моҳ, гурӯҳи корӣ ду лоиҳаи конститутсияро омода кард: яке барои "ҷумҳурии президентӣ" ва дигаре барои "ҷумҳурии парлумонӣ". Ҳарду ба Комиссияи конститутсионӣ пешниҳод карда шуданд, ки дар он қарор дода шуд, ки кор бо лоиҳаи аввал идома дода шавад.
Абдулмаҷид Достиев дар мусоҳиба бо Sputnik он рӯзҳоро чунин ёдоварӣ кард:
"Мо бояд байни ду лоиҳаи конститутсионӣ, ки сохтори давлатии Тоҷикистонро муайян мекарданд, интихоб мекардем. Мо бояд байни шакли парлумонӣ ва президентӣ якеро интихоб мекардем."
Дар атрофи ин масъала баҳсҳои зиёде ба амал омаданд. Баъзеҳо аз сарвазири вақти Абдумалик Абдулаҷонов пуштибонӣ мекарданд ва аз ғояи "ҷумҳурии парлумонӣ" пуштибонӣ мекарданд. Дар ниҳоят, пас аз муҳокимаҳои тӯлонӣ, гурӯҳи корӣ лоиҳаи дуюм - "ҷумҳурии президентӣ"-ро интихоб кард.
Аз бисёрзанӣ то додгоҳи Шариатӣ
Абдулмаҷид Достиев мегӯяд, ки дар он вақт, пас аз муҳокимаи лоиҳаи Конститутсия, беш аз 7000 пешниҳод гирифта шуд.
"Аксари онҳо муҳим буданд ва мо онҳоро қабул кардем ва инчунин баъзе пешниҳодҳои таҳрирӣ низ буданд. Аммо, баъзе пешниҳодҳои аҷиб, ба монанди иҷозати бисёрзанӣ ҳам буданд",- мегӯяд ӯ.
Ҳабдаҳ мард бо дархости иҷозати бисёрзанӣ ба комиссия муроҷиат карданд. Онҳо дархости худро чунин асоснок мекарданд: "Тибқи ҳисобҳои гуногун, аллакай беш аз 100 000 ҷавонмард дар ҷанг кушта шудаанд. Ва акнун бисёр занон бе шавҳар хоҳанд монд. Мо бояд адолати иҷтимоиро таъмин кунем...", - ба ёд меорад Достиев.
Ба гуфтаи ӯ, вақте ки ин пешниҳод барои баррасӣ пешниҳод шуд, ду зан, Рафиқа Мусоева ва Тоҷиниссо Азизова, ки аъзои гурӯҳи корӣ буданд, аз тарзи ба миён гузоштани масъала хашмгин шуданд. Аммо ба назар гирифтани саволҳо ва пешниҳодҳои мардум зарур буд.
"Пас аз муҳокимаи ин масъала бо олимон ва уламо, мо ба як хулосаи умумӣ омадем: агар мардон ду ё се зан хоҳанд, пас ҳеҷ кас намехоҳад, ки бо чунин шароит духтарон ва хоҳарони худро ба занӣ диҳад. Масъалаи бисёрзанӣ ҳамин тавр ҳал шуд", - қайд кард Достиев.
Аммо ба қавли роҳбари гурӯҳи корӣ ин ягона ҳолати пешниҳодҳои "аҷиб" набуд.
Ба гуфтаи ӯ, ҳангоми муҳокимаи лоиҳаи конститутсия дар Комиссияи оштии миллӣ, аъзои Ҳизби наҳзати исломӣ* пешниҳод карданд, ки конститутсия бар асоси Қуръон асос ёбад.
Ба гуфтаи Достиев, пас аз баҳсу мунозираҳои тӯлонӣ, ин пешниҳод рад карда шуд. Аммо, баъд аз ин, пешниҳоди дигар қабул гардид - ҷазо на мувофиқи Кодекси ҷиноӣ, балки мувофиқи шариат дода шавад.
Дар посух ба саволи Sputnik, "Шумо чӣ гуна тавонистед ин масъаларо ҳал кунед?", Достиев бо ҳикояи зерин посух дод.
"Рӯзе чанд узви Комиссияи оштии миллӣ - намояндагони ҳукумат ва мухолифин - аз хӯроки нисфирӯзӣ дер омаданд. Ман бо саволи "Мо кормандони дермондаро чӣ гуна ҷазо медиҳем?" ба раиси комиссия Саид Абдулло Нурӣ муроҷиат кардам ва фавран илова кардам: "Онҳое, ки дар комиссияи ҳукуматӣ ҳастанд, мувофиқи қонунҳои дунявӣ сарзаниш карда мешаванд ва онҳое, ки аз ҷониби мухолифин ҳастанд, мувофиқи қонунҳои шариат 50 қамчин зада шаванд." Бо ҳамин баҳс поён ёфт..."
Дар чунин шароит, бо баҳсҳои тезу тунд, шабҳои бехобӣ ва баъзан ноором, лоиҳаи Конститутсияи Тоҷикистон таҳия шуд. 6 ноябри соли 1994 дар кишвар раъйпурсии умумихалқӣ баргузор шуд, ки дар он тоҷикон интихоби нави худро —Конститутсияи муосири ҷумҳуриро қабул карданд.
*Ҳамчун террористӣ эътироф шудааст ва дар Тоҷикистону Русия манъ карда шудааст.
