ДУШАНБЕ, 3 мар — Sputnik, Сергей Савчук. Олимони ҳастаӣ дар хориҷа аз мавҷи таҳримҳо, ки шумораи афзояндаи соҳаҳо ва занҷирҳои ҳамкориро фаро мегирад, хеле нигаронанд. Гуфта мешавад, ки сарфи назар аз даргирии мусаллаҳона миёни Русия ва Украина урани русӣ ва сӯзишвории ғанишуда нархи хеле ҷолиби бозорӣ доранд, ки дар навбати худ имкон медиҳад, ки қимати нерӯи барқ барои аҳолӣ ва саноат афзоиш наёбад.
Иёлоти Муттаҳида аз рӯи шумораи иншооти тавлиди ҳастаӣ пешсаф аст. То имрӯз дар он 88 реактор бо иқтидори умумии 96,5 гигаватт кор мекунад.
Биёед аз он сар кунем, ки флоти реактории Америка сершумортарин, вале дар айни замон кадимтарин мебошад. Ривоҷи сохтмони профилӣ дар солҳои 60-70-уми асри гузашта рух дод. Дар он вақт 60 реактор сохта ва ба шабакаҳои тақсимкунанда пайваст карда шуда буданд.
Ин имкон дод, ки тавлиди барқ тасреъ шуда, эхтиёҷот таъмин шавад. Аммо гузариши вақт ғайриимкон аст ва ғурури ахири Амрико оромона ва ноаён ба “истироҳат” меравад. Ду сол пеш америкоиён 94 реактор доштанд ва чунон ки маълум аст, шаштои онҳо дар ин муддат ба “рухсатӣ” рафтанд.
Куҳнашавии парк уҳдадории тавлидиро бекор намекунад ва бинобар ин энергетикҳои Амрико ҳаҷми тавлиди мунтазамро зиёд карда, онро ба дараҷаи хозира мерасонданд. Кормандони маҳаллии умури ҳастаӣ бо иқтидори умумии зиёда аз 96 гигаватт соле 790 гигаватт-соат қувваи барқ электр хосил мекунанд, ки ин бист фоиз аз тавозуни энергетикии давлатиро ташкил медиҳад.
Як ҷузъиёти нозук, вале хеле муҳим ин аст, ки ҳиссаи тавлиди ҳастаии ғайринизомӣ дар Иёлоти Муттаҳида дар тӯли ин даҳсолаҳо амалан бетағйир монд. Агар микдори агрегатхои энергетики мунтазам кам шуда, истеҳсоли маҳсулот бо нигох доштани ҳиссаи фоизӣ пай дар пай кам шуда бошад, ин аз сарбории мунтазами инфраструктураи истеҳсолӣ, ки қидмати беш аз 40-сола дорад, далолат мекунад.
Барои фаҳмидани моҳияти равандҳо мо аналогияро истифода мебарем. Тасаввур кунед, шумо чойнике доред, ки падаратон дар он рӯзе се бор об барои чой меҷӯшонд ва ҳоло шабу рӯз дар оташ мехӯрад, дар ҳадди имкони ҷисмонӣ кор мекунад. Дар айни ҳол ҳам чойник ва ҳам агрегати атомӣ барои иҷрои вазифаи асосии гарм кардани об сӯзишворӣ талаб мекунанд.
Дар ин маврид, албатта, сухан дар бораи урани ғанишуда меравад.
Кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон ҳамеша ба таври мантиқӣ кӯшиш мекарданд, ки энергияи худро таъмин кунанд, Иёлоти Муттаҳида низ истисно набуд. Дар ибтидои солҳои 1960 Вашингтон сохтмони се корхонаро маблағгузорӣ кард, ки изотопи урани 235-и то панҷ дарсад ғанишударо коркард мекунанд. Инҳо “Ок Риҷ” дар Теннесси, “Падука” дар Кентукки ва “Портсмут” дар Оҳайо буданд.
Ҳар се корхона тақрибан 30 сол кор карданд ва соли 1992 баста шуданд. Дар айни замон иёлот танҳо як чунин корхона дорад. Уран бо истифода аз сентрифугаҳои газ ғанӣ гардонида мешавад, аммо иқтидори истеҳсолии 4,9 миллион агрегати ҷудокунӣ (SWU) танҳо панҷ дарсади ниёзҳои нерӯгоҳҳои ҳастаии Амрикоро фаро мегирад.
“Urenco”, як корхонаи шабеҳ дар Олмон дорад ва он ҳам ба фоидаи корпоратсияи “Westinghouse” кор мекунад, аммо он танҳо наметавонад қариб навад реакторро бо сӯзишворӣ таъмин кунад.
Ва аз ин ҷост, ки амрикоиён муддати дароз аз хориҷа ҳамаи чизҳои заруриро мехаранд.
Нисфи интиқоли урани тиҷорӣ ба Қазоқистон, Русия ва Узбакистон рост меояд. Тавре ки шумо ба осонӣ тахмин карда метавонед, Русия дар ин ҷо нақши асосиро мебозад, зеро он на танҳо захираҳои истихроҷшуда, балки қобилияти ғанӣ кардани онҳоро низ дорад. Бале, дуруст аст, ҳанӯз дар моҳи феврали соли 1993 Маскав ва Вашингтон як созишномаи дуҷониба имзо карда буданд, ки дар он аз ҷониби Амрико харидории 500 тонна урани ғанишуда дар иншооти Русия пешбинӣ шуда буд.
Ҳамкорӣ то соли 2013 идома кард, ки бо ташаббуси ҷониби Амрико ба таври худкор шартнома тамдид шуд, аммо воқеан дарҳол баҳори Қрим рух дод ва Вашингтон аз созиш хориҷ шуд. Ҳукумати Обама бо иштибоҳ аз бунёди корхонаи дувуми ғанисозии худ эълон ва ҳамкорӣ бо Русияро мамнуъ кард.
Бо вуҷуди ин он танҳо туман аст, ки барои иштибоҳ андохтани мардуми нодон пешбинӣ мешавад. Эмбарго маънои онро дошт, ки давлатҳо мустақиман аз Русия уран намехоҳанд харидорӣ кунанд, аммо дар ҳуҷҷат дар бораи харид аз кишварҳои сеюм чизе гуфта нашудааст. Аз ин рӯ амрикоиҳо оромона аз Қазоқистону Узбакистон маъдан мехариданд ва бо ширкати русии ТВЭЛ шартномаҳои алоҳида бастанд.
Ахирӣ уранро ғанӣ карда, онро ба коргоҳи “Уренко” интиқол дод, ки дар он ҷо онҳо дар агрегатҳои сӯзишворӣ ҷойгир карда шуданд. Ба таври расмӣ, мамнуъият пурра иҷро шуд, давлатҳо аз Русия чизе нахариданд, харид дар Қазоқистон сурат гирифта буд ва ҳатто пас аз ғанисозӣ сӯзишворӣ ҳанӯз моли қазоқ ҳисобида мешуд.
Инро комилан ҳама мефаҳманд ва ба тарафдории ин суханон мо танҳо як-ду мисоли охиринро меорем.
Ҳавопаймои нақлиётии Ил-76-и Русия рӯзи 1 март бо парвози махсус ба Братислава сӯзишвории ҳастаӣ барои нерӯгоҳи барқи атомии Мочовсе интиқол дод. Як ҳодисаи маъмулӣ, агар дар ёд надошта бошед, ки Словакия низ ба таҳримҳои зидди кишвари мо ҳамроҳ шуда, осмони худро барои убури ҳавопаймоҳои Русия баста буд. Дуруст, чунон ки мебинем, агар ин хеле зарур бошад, пас пардаро каме кушодан мумкин аст.
Хабари дигар ин аст, ки Булғор имконияти беназири ба маркази асосии гази Аврупои Ҷанубӣ табдил ёфтанро аз даст дода, дар бораи сохтани пойгоҳи барқи нави ҳастаӣ фикр мекунад. София Юнони ҳамсояро даъват кард, ки ба саҳмия ворид шавад ва лоиҳаи нерӯгоҳи барқи ҳастаӣ дар Булғористонро маблағгузорӣ кунад. Дар ин ҷо Русия низ ширкат мекард.
Булғорҳо ба хотири сарфаҷӯӣ аз таҷҳизоти нав, ки қаблан дар чаҳорчӯби тарҳи сохтмони нерӯгоҳи Белене аз ширкати “Атомстройэкспорт”-и Русия харида буданд, 800 миллион доллар истифода хоҳанд кард. Дар зери фишори Вашингтон булғорҳо бо вайрон кардани ҳама расмиёти тендер, аз иштироки “Росатом” даст кашиданд ва бо “Вестингхаус” созишномаи маҷбурӣ имзо карданд. Ахирӣ ваъда дод, ки сохтмонро дар соли 2016 оғоз намуда, соли 2021 истгоҳи навро ба истифода медиҳад.
Чӣ тавре ки мебинед, кор ҳанӯз cap нашудааст ва аз ин рӯ булғорҳо аз техникаи русие, ки дар анборҳо хобидаанд, истифода бурданиянд.
Ҳарчанд Ғарб кӯшиш кунад, ки ҳамаро ва пеш аз ҳама шумо ва маро бовар кунонад, ки метавонад Русияро бо таҳримҳо несту нобуд кунад ва дар айни замон эҳтиёҷоти захиравӣ ва истеҳсолии худро таъмин кунад, боз ҳам ба ҳадафаш расида наметавонад.