ДУШАНБЕ, 29 дек — Sputnik, Никита Мендкович. Бисёре аз мушкилоте, ки дар соли 2021 ба миён омадаанд, дар соли оянда ҳам муҳим боқӣ хоҳанд монд, бинобар ин дар бораи онҳо суҳбат кардан лозим аст.
Таҳдиди Афғонистон
Таҳдиди шадидтарин тағйироти ҷиддӣ дар вазъи низомӣ дар Афғонистон нуҳуфта буд. Дар тобистон нерӯҳои НАТО ва артиши Афғонистон сарфи назар аз бартарии шумораӣ ва техникӣ аз толибон шикаст хӯрд.
Ҷанг дар тобистон бо бе назм хориҷ шудани хориҷиён аз Кобул ва бо афтодани гурезаҳо аз ҳавопаймо, ки дар саросари ҷаҳон паҳн шуд, анҷом ёфт. Пас аз он бори аввал дар муддати тӯлонӣ барои кишварҳои Осиёи Марказӣ таҳдиди мустақими беруна ба миён омад.
Давлати ҳамсоя, ки ҳудуди 39 миллион нафар аҳолӣ дорад, зери назорати ҷангҷӯёни созмони мамнуъ қарор гирифт. Дар ин кишвар ба ғайр аз толибон, чандин ҳазор нафар аз ҷангҷӯёни “Ал-қоида” *, ҲИУ*, Ҷамоати “Ансоруллоҳ” * ва чанде дигар, аз ҳисоби зодагони ИҶШС-и собиқ ҳузур доранд.
Ин созмонҳо Афғонистонро як ҷастгоҳи тавсеа ва таҳдиди мустақим барои кишварҳои Осиёи Марказӣ медонанд ва ҳамзамон дар солҳои ахир бо толибон ҳамкории зич доранд.
Дар натиҷаи даргирии мусаллаҳона ҷангиёни афғон дорои потенсиали сафарбаркунии на камтар аз 500 ҳазор нафар ва парки чархболҳои ҷангии “Black Hawk”, даҳҳо танк, тӯпхона, аз ҷумла системаҳои мушакҳои сершумори "Град", ки аз артиши куҳна ба мерос монда буданд, шуданд.
Дар соли 2020 артиши Афғонистон дар рейтинги қудрати низомии GFP аз Тоҷикистон ва Туркманистон хеле пеш буд, аз ин рӯ ҷангҷӯёне, ки онро мағлуб карданд, барои ҳамсоягони худ хатар эҷод мекунанд.
Сиёсати нави низомӣ
Дар шароити нав кишварҳои минтақаро лозим аст, ки дар бораи шарикони худ дар соҳаи амният тасмим бигиранд. Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ дар минтақа нақши вижаеро касб мекунад, ки Қазоқистон, Қирғизистон ва Тоҷикистон низ аз аъзои онанд. Илова бар ин Ӯзбекистон дар моҳи сентябр ба кори нишасти ин созмон ҳамроҳ шуд, узвияти худро тамдид накард, вале муттаҳид кардани талошҳоро дар шароити нав зарур донист.
Нерӯи калидии СПАД Русия аст, ки мубориза бо терроризми байналмилалиро дар Сурия таҷриба кардааст.
Дар тамрини моҳи август барои рафъи ҳамлаҳои ҷангҷӯён, ки дар он Русия, Тоҷикистон ва Узбакистон ширкат карданд, 72%-и ҳайати шахсӣ ва 84%-и техникаи ҳарбӣ аз ҷониби артиши Русия таъмин шуд. Ҳамчунин Ситоди кулли Русия ҳоло дар таҳкими зербиноҳои низомӣ дар манотиқи марзии Афғонистон нақши калидӣ дорад.
Ҳамзамон шикасти нангини Амрико дар Афғонистон боис шуд, ки таваҷҷуҳ ба ҳамкориҳои низомӣ бо Иёлоти Муттаҳида ва НАТО дар минтақа коҳиш ёбад.
Кишварҳои СПАД эъломияи муштаракеро қабул карданд, ки тибқи он, "бар зидди истиқрори зерсохти низомии ИМА ва нерӯҳои кишварҳои дигари мустақари паймон дар Афғонистон, инчунин афғонистониёни ҳамкор бо низомиёни хориҷӣ дар қаламрави ин кишваранд”.
Ҳамин мавқеъро Узбакистон расман дастгирӣ карда, аз баррасии пешниҳодҳои Амрико дар бораи таъсиси иншооти низомӣ дар қаламрави худ худдорӣ кард.
Илова бар ин тамринҳои солонаи "Уқоби даштӣ", ки дар он НАТО ва кишварҳои Осиёи Марказӣ, аз ҷумла Қазоқистон ва Узбакистон дар якҷоягӣ ширкат мекарданд, дар тобистон лағв шуданд.
Таҷрибаи ҷанги Афғонистон бесамар будани нерӯҳои паймонро нишон дод, зеро артиши Афғонистон як муттаҳиди афзалиятноки ИМА дар хориҷ аз НАТО маҳсуб мешуд ва дар тӯли 20 сол бо ҳимояти Амрико сохта шуда буд, вале дар тӯли чанд моҳ аз ҷониби Толибон шикаст хӯрд.
Ин нишон дод, ки на танҳо Осиёи Марказӣ, балки тамоми минтақа ба низоми нави амниятӣ бидуни такя ба артиши Ғарб ниёз дорад, ки ҳангоми пеш омадани мушкилот ба осонӣ майдони ҷангро тарк мекунад.
Чархаи солонаи сиёсӣ
Сарфи назар аз идомаи пандемияи COVID-19 ва хушксолии шадид давраи сиёсии соли 2021 дар минтақа нисбатан ором гузашт. Интихобот дар Қазокистон, Қиргизистон ва Ӯзбекистон ба оромӣ гузашт.
Муҳимтар аз ҳама муваффақияти раисҷумҳури нави Қирғизистон Содир Ҷабборов буд, ки дар интихоботи моҳи январ 80 дарсади ороъро ба даст овард. Ӯ дар муқоиса бо президенти пешин дар интихоботи соли 2017 20 дарсад ва 100 000 раъй бештар касб кард.
Раъйпурсӣ барои ҳимоят аз Қонуни Асосии ҷадиди ӯ ва интихоботи порлумонӣ дар моҳи ноябр низ барои раисҷумҳури Қирғизистон муваффақият маҳсуб мешуд.
Бисёриҳо метарсиданд, ки пас аз давраи интихобот ҷумҳуриро мавҷи нооромиҳо фаро мегирад, чунон ки дар моҳи октябри соли 2020 рух дода буд. Аммо дар маҷмуъ ҷомеаи Қирғизистон бо вуҷуди эътирози бархе аз аҳзоби мухолиф натоиҷи интихоботро пазируфт.
Интихоботи порлумонии моҳи январи соли 2021 дар Қазоқистон душвортар буд. Ҳизби ҳокими "Нур-Отан" аксарияти парлумонро ба даст овард, аммо дар муқоиса бо соли 2016 беш аз 10 дарсад, як миллион раъйро аз даст дод.
Натоиҷи интихоботи раёсатҷумҳурии Узбакистон, ки пас аз онШавкат Мирзиёев дубора ба курсии раёсати ин кишвар нишаст, динамикаи манфиро низ нишон дод. Ӯ дар қиёс бо соли 2016 8 дарсад ва ҳудуди 3 миллион раъйро аз даст дод.
Сарфи назар аз сатҳи баланди дастгирӣ (зиёда аз 80%) метавон гуфт, ки дар Ӯзбекистон мисли Қазоқистони ҳамсоя ташаннуҷи иҷтимоӣ афзоиш ёфтааст ва мақомот бояд роҳҳалли мушкилоти ҷомеаро ҷустуҷӯ кунанд.
Марҳилаи нав дар мубориза бар зидди пандемия
Пандемияи COVID-19 дар ҳаёти минтақа асари ҷиддӣ гузоштааст, аз ин рӯ яке аз муҳимтарин рӯйдодҳои сол паҳн кардани ваксина буд.
Аввалин ҳавопаймои “Sputnik-V”-и Русия буд, ки чанде пас аз анҷоми озмоиш дар Осиёи Марказӣ пайдо шуд.
Бузургтарин харидори ваксинаи Русия Қазоқистон буд, ки дар ин роҳ 114 миллион доллар сарф кардааст. Ғайр аз ин дар Қарағанда дар асоси моддаи аз Русия фиристодашуда тавлиди "Спутник-В" ва "Спутник-Лайт" ба роҳ монда шуд. Зиёда аз 80 дарсади шаҳрвандони ҷумҳурӣ аллакай аз “Sputnik” ваксина гирифтаанд, аз ҷумла Нурсултон Назарбоев, президент Қосимҷомарт Тоқаев ва сарвазир Аскар Мамин.
Тавлиди"Sputnik" низ дар Ӯзбакистон оғоз шуда ва Қирғизистон барои ифтитоҳи корхона аз тобистон музокираро шуруъ мекунад. Дигар кишварҳо ваксинаи Русияро ҳамчун колои воридотӣ мегиранд. Илова бар ин иддае аз сокинони минтақа дар Русия моякӯбӣ шуданд.
Муваффақиятҳои ҳамкорӣ
Сарфи назар аз шароити душвори таърихӣ, пандемия, буҳрони Афғонистон, хушксолӣ соли 2021 бо рушди ҳамкориҳо ба поён расид. Дар Узбакистон барои бунёди нирӯгоҳи ҳастаӣ аз ҷониби корпоратсияи "Росатом" омодагӣ мегиранд, Қазоқистон низ баъди дудилагии тӯлонӣ омодагии худро барои пуштибонӣ аз тарҳи мушобеҳ дар қаламрави худ эълон кард.
Ҳамкориҳои кишварҳои минтақа дар доираи ИИАО дар ҳоли рушд аст. Дар нишасти навбатии ин созмон дар Ереван созишнома дар бораи табодули таърихи қарз ба имзо расид, ки ба шаҳрвандони кишварҳои узви Иттиҳоди Авруосиё имкон медиҳад, аз ҳар кишвари узв қарз бигиранд.
Дар бораи ташкили бозори умумии доруворӣ, барҳам додани монеаҳои ғайритаъруфаӣ ва ғайра ҳуҷҷатҳои иловагӣ тасдиқ шуданд.
Ӯзбакистон ба наздикӣ ба ин иттиҳод мепайвандад. Дар ҷаласаи навбатии Шӯрои Авруосиё ин ҷумҳурӣ ваъда дод, ки дар соли 2022 ҳадди ақалл 22 регламенти техникии худро ба стандартҳои иттиҳод мутоқиб мекунад. Илова бар ин Абдуллоҳ Орифов теъдоде аз пешниҳодҳои вижае густариши арзаи маҳсулоти кишоварзӣ ба кишварҳои узви ИИАО ироа кард.
Ин кори рӯзмарраи иқтисодӣ ва дипломатӣ ба далели заминаи тираи хабарҳо дар бораи терроризм, пандемия ва танишҳои ҷаҳонӣ дар пасзамина боқӣ мемонад. Аммо аксари вақт вай барои ҳаёти минтақа аҳамияти калон дорад.