ДУШАНБЕ, 23 ноя – Sputnik. Александр Хроленко. Ин далели самаранокии сиёсати хориҷии Русия ва ташкили хуби омодагии ҷангии қувваҳои мусаллаҳи Русия мебошад.
Нерӯҳои ҳомии сулҳ дар минтақаи даргир эҳтимоли амалиёти низомии ҷонибҳоро бартараф месозад. Ҳавопаймоҳои низомии қувваҳои ҳавоӣ-кайҳонии Русия интиқоли низомиён ва техникаи бригадаи савораи тирандози 15-умро идома дода истодаанд, ки кафили субот дар Қафқози ҷанубӣ мебошанд.
Дар пайи оғози амалиёт дар Степанакерт ва дигар маҳалҳои аҳолинишини Қарабоғи куҳӣ беш аз 4 ҳазор гуреза аз қаламрави Арманистон баргаштанд. Танҳо 19 ноябр бо 27 автобус зери ҳимояи сулҳбонҳо беш аз 1200 гуреза баргаштанд.
Барои ҳалли маҷмӯи масоили гуманитарӣ дар Қарабоғи куҳӣ дар ҳайати Маркази байниидоравӣ, гуруҳи Вазорати ҳолатҳои фавқулоддаи Русия ва 5 сохтори махсусгардондидашуда – тозасозӣ аз минаҳо, тиббӣ, нақлиётӣ, таъминоти тиҷорию маишӣ ва оштисозии ҷонибҳои даргир амал мекунанд.
Дидбонгоҳҳо, пайроҳадорӣ ва вазифаҳои пулис дар минтақаҳои бехатарии “Север” ва “Юг” чашмрасанд. Сулҳбонҳои Русия амнияти ҳаракати нақлиёт дар долони Лочинро таъмин мекунанд, мошинҳоро тафтиш ва интиқоли силоҳро пешгирӣ менамоянд. Бисёри вазифаҳо, сохтор ва тарзу алгоритми амалиёти Русия дар Қарабоғи куҳӣ аз чашмҳо ноаёнанд. Вазъияти Қарабоғ дар таърих бесобиқа аст ва аз низомиёни бригадаи 15-ум талаботи сангин дорад.
Хадамоти федералии амният – “ФСБ”-и Русия таъмини ҳаракати нақлиёт тариқи Арманистон миёни навоҳии ғарбии Озорбойҷон ва ҷумҳурии мухтори Нахичевонро назорат мекунад. Ин ҳаракати бемонеи шаҳрвандон, нақлиёт ва бор ба ҳарду ҷонибро фаро мегирад. Ҳукумати Русия хароҷоти марбути кори сулҳбонҳоро пардохт мекунад.
Арзиши чунин амалиёт, аз нигоҳдории ҳайат, то истифодаи техникаю харҷи маводи сӯхт, солона садҳо миллион долларро ташкил медиҳад, аммо бехатарӣ дар Қафқози ҷанубиро наметавон бо пул нархгузорӣ кард.
Аҳамияти амалиёт бузур ва радаи он хеле баланд мебошад. Бигзор ҳайати сулҳбонҳои Русия дар Қарабоғ, тибқи меъёрҳои СММ сершумортарин ҳам набошад, аммо хеле муҳим барои ҳифзи субот дар Қафқози ҷанубӣ ва минтақаи назди Каспий мебошад.
Хориҷаи наздик
Сулҳбонҳои Русия хеле кори зиёд барои таҳкими амният дар манотиқи собиқ шӯравӣ, аз ҷумла дар Абхазистон, Осетияи ҷанубӣ, Тоҷикистон ва Приднестрове анҷом доданд. Бо вуҷуд ҳаводиси ахири фоҷиабор дар Қарабоғи куҳӣ шаҳодат медиҳад, ки зарфияти сар задани даргириҳои мусаллаҳона миёни кишварҳои ИДМ ҳанӯз боқӣ мондаанд. Барои ёфтани мисолҳои осебпазирии сулҳ дур рафтан даркор нест.
Имрӯз раисиҷумҳури тозаинтихоби Молдова, Майя Санду изҳороти барномавӣ дар бораи зарурияти хуруҷи нерӯҳои Русия аз Приднестровяро дод. Шояд ӯ фаромӯш карда бошад, ки ин ягона минтақа дар қаламрави Аврупои шарқӣ мебошад, ки баъди вуруди сулҳбонҳо дар соли 1992 бар асоси созишномаи дахлдор, амалиёти низомӣ қатъ гардид ва тайи 28 сол дигарбора сар назад.
Дар Приднестрове гуруҳи фаврии низомиёни Русия қарор доранд. Яке аз вазифаҳои асосии ин гуруҳ ҳифзи захираҳои бузурги аслиҳаи куҳна (беш аз 20 ҳазор тон) дар наздикии маҳалли аҳолинишини Колбасна мебошад. Дар оғози солҳои 90-уми асри 20 ба ин ҷо лавозимоти ҷангии нерӯҳои шӯравӣ аз Олмон, Маҷористон ва Лаҳистон ворид карда шуданд. Нобудсозии аслиҳа дар он ҷо ғайриимкон мебошад ва берун овардани он низ мушкилзо аст, чун ҳудуди 2500 вагонро талаб мекунад ва зиёда аз 57 дарсади ин лавозимот қобили интиқол нестанд. Агар нерӯҳои Русия хориҷ шаванд, вазъ дар Молдова ба маънои аслаш таркишзо хоҳад шуд. Ба умеди созандагӣ хоҳем буд.
Инчунин самаранокии кори сулҳбонҳои Русияро дар минтақаи Осиёи Марказӣ метавон мисол овард. Маврид ба зикр аст, ки Русия, Қазоқистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон соли 1993 созишнома дар бораи нерӯҳои муштараки сулҳбонро имзо карданд, ки такягоҳи субот бар минтақа шуданд. Он замон ба ҳайати нерӯҳои муштараки сулҳбон дивизияи 201-уми Русия ва воҳидҳои Қазоқистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон шомил гардиданд. Бо талоши муштараки сулҳбонҳо даргирии мусаллаҳона дар Тоҷикистон хомӯш карда шуд. Дар ҷумҳурӣ гуруҳи фаврии марзбонии Хадамоти федералии амният – “ФСБ”-и Русия боқӣ монданд ва соли 2005 дар заминаи дивизияи 201-ум дар Тоҷикистон пойгоҳи 201-уми низомии Русия ташкил карда шуд, ки моҳиятан сулҳбон мебошад.
Русия чун узви доимии Шӯрои амнияти СММ бо дигар аъзо масъули сулҳ дар сайёра мебошад. Даргириҳои байналмилалӣ ва байнихудиро дар қаламрави собиқ шӯравӣ пешгирию бартараф мекунад, дар ҳайати сулҳбонҳои СММ ва СААД дар хориҷи дур низ иштирок мекунад.
Аз Югославия то Ангола
Сулҳбонҳои Русия аз таҷрибаи бузург бархӯрдор буда, тасодуфӣ нест, ки аз рӯи теъдоди нозирони низомӣ дар СММ, Русия ба даҳгонаи аввал шомил мебошад.
Чунин амалиёт шартан ба ду навъ – ҳифзи субот ва водорсозии маҷбурӣ ба сулҳ ҷудо мешаванд. Вобаста ба вазъ дар минтақаи таҳти назорат амалиёту вазифаҳои сулҳбонҳо метавонанд тағйир ёбанд. Аз ҷумла моҳи августи соли 2008 амалиёти ҳифзи сулҳ дар минтақаи мухолифатҳои Гурҷистону Осетия моҳиятан ба амалиёт барои водорсозии Гурҷистон ба сулҳ мубаддал шуд.
Низомиёни Русия аз соли 1992 зимни амалиёти СММ барои ҳифзи сулҳ дар Югославия (1992 – 2003 годы) таҷрибаи байналмилалӣ гирифтанд, ки он он ҷо ҳайати сулҳбонҳои Русия 1600 нафарро ташкил медод. Чунин рисолатҳо баъдан дар Ангола, Либерия, Мозамбик, Кот-д’Ивуаре, Руанда, Бурунди, Эфиопия, Судон, ҷумҳурии Чад ва Ҷумҳурии Африқои Марказӣ низ амалӣ шуд.
Ҳар амалиёт хусусиятҳои худро дорад, ки аз шиддати даргирӣ, хатари муқовимати мусаллаҳона, теъдоди нерӯҳои дахлдор, шароити ҳамлу нақл, тафаккури сокинони маҳаллӣ ва шароити тиббӣ вобаста мебошад.
Низомиёнро зарур аст, ки фавран ба вазъ мутобиқ шаванд, пайвата дар ҳоли омодагии ҷангӣ қарор дошта бошанд. Ҷойивазкунии муқаррарӣ ҳар ним сол як бор рух медиҳад, ки санҷиши сангин барои омодагии ҷисмию равонии низомиён мебошад. Ҳайати нозирон тақрибан бесилоҳ мебошанд, сулҳбонҳо бештар бо силоҳи сабук мусаллаҳ мебошанд.
Сулҳбонҳои Русия соли равон дар ҳайати 9 амалиёти СММ хидмат мекунанд. Сахари ғарбӣ (MINURSO), Ҷумҳурии Африқои Шумолӣ (MINUSCA), Ҷумҳурии демократии Конго (MONUSCO), дар Кипр (UNFICYP), дар Судон (UNISFA), дар Косово (UNMIK), дар Судони ҷанубӣ (UNMISS), дар шарқи наздик (UNTSO), дар Колумбия (UNVMC).
Бузургтарин амалиёти сулҳбонии СММ ва Иттиҳоди Африқо дар Судон роҳандозӣ шудааст, ки беш аз 20 ҳазор низомиро дар бар мегирад. Сарфи назар аз ҷуғрофиёи экзотикӣ, ин кори вазнин бо хатари доимӣ барои ҷон мебошад. Ҳамасола дар сайёра ҳудуди 100 сулҳбонҳо ба ҳалокат мерасанд, ки баштарашон зимни ҳамлаҳои ҳадафмандона кушта мешаванд.