ДУШАНБЕ, 13 июл — Sputnik, Давид Нармания. Дар он ҷо на танҳо бо Риёз, балки бо шаш мамлакати дигари Шӯрои ҳамкории кишварҳои араби Халиҷи Форс, инчунин бо роҳбарони Миср, Ироқ ва Урдун гуфтушунид барпо мегардад. Сафари ӯ ба Ховари Миёна метавонад сарнавишти минтақаро барои солҳо ва ҳатто даҳсолаҳои оянда муайян кунад ва албатта, ба рушди равандҳои ҷаҳонӣ таъсир мерасонад.
Иёлоти Муттаҳида ҳоло таваррумро аз сар мегузаронад, ки дар натиҷаи болоравии нархи сӯзишворӣ ба вуҷуд омадааст ва амрикоиҳои оддӣ ба афсонаи "афзоиши путинии нархҳо" бовар намекунанд, ҳарчанд ин изҳороти соҳиби Кохи сафед дар ёди онҳост. Ғайр аз ин бо қарори Суди Олӣ дар бораи бекор кардани хукми “Ро бар зидди Уэйд”, ки дар давоми 40 сол ҳуқуқи конститутсионии исқоти ҳамлро кафолат медод, интихобкунандагонро ба ихтиёри макомоти давлатӣ вогузоштанд.
Дар ин замина рейтинги дастгирии ҷамъиятии Байден ба 30 фоизи фалокатбор поин рафт. Умуман ин мамлакат кишвар бо суръати ташвишовар "конфедерализатсия" шуда истодааст ва демократҳо ба хавфи бохт на танҳо дар интихоботи миёндавраии Конгресс, ки моҳи ноябр баргузор мешавад, балки дар маъракаи навбатии интихоботи президентӣ рӯ ба рӯ мешаванд.
Барои ислоҳи вазъият президенти ИМА маҷбур аст, ба кишваре равад, ки чанде пеш ваъда дода буд, аз Арабистони Саудӣ як кишвари манҳус месозад.
Аммо аз воқеияти "вобастагӣ аз энергия" намешавад дур шуд ва тавон барои инзивои Русия коре кард.
Валиаҳди Арабистони Саудӣ Муҳаммад бин Салмон бо хашм аз ҷониби Байден маҳкум шуд, ки дар омодагӣ ба ин сафар вақтро беҳуда сарф кард - охири июн ӯ аз Миср ва Туркия, кишварҳои калидии ҷаҳони суннимазҳаб дидан карда буд. Дар арсаи ҷамъиятӣ сухан дар бораи ҳамкориҳои иқтисодӣ буд, аммо маълум аст, ки пеш аз сафари ба таъхирафтодаи президенти Амрико бозигарони минтақа муттаҳид шуданд.
Барои Байден маълум аст, ки тақрибан дарҳол пас аз сафари ӯ Владимир Путин на танҳо бо Раҷаб Таййиб Эрдуғон гуфтугӯ хоҳад кард, балки ин гуфтугӯ дар Теҳрон, дар нишасти "Формати Остона" сурат хоҳад гирифт.
Албатта, чунин сатҳи баланди гуфтушунидҳо дар бораи Сурияро метавон бо нақшаҳои Туркия дар ҷиҳати гузаронидани амалиёти махсус дар шимоли ин кишвар бар зидди сохторҳои курд, ки аз ҷониби ИМА фаъолона дастгирӣ мешавад, шарҳ дод. Дар Ироқ тақрибан се моҳ боз як амалиёти мушобеҳ идома дорад. Димишқ чунин иқдомро нақзи истиқлоли худ медонад, ҳарчанд аслан ин қаламравро назорат намекунад - он аз ҷониби "Нерӯҳои демократии Сурия" таҳти назорат аст, ки аз ҷониби Вашингтон маблағгузорӣ ва пуштибонӣ мешавад. Онҳо аз Асад автономияи васеъ талаб мекунанд. Анкара дар навбати худ мехоҳад дар шимоли Сурия як минтақаи амниятии 30-километрӣ эҷод кунад.
Бо таваҷҷуҳ ба ин маълум аст, ки ҳам Маскав ва ҳам Вашингтон ба ин нақшаҳои Анкара назари манфӣ доранд.
Барои тағйир додани мавқеи Иёлоти Муттаҳида Эрдуғон дар масъалаи пайвастани Шветсия ва Финландия ба НАТО ба миқдори муайяне мавзеъгирии инъитофпазир нишон дода, дар ниҳоят розӣ шуд, аммо демократҳои Скандинавияро маҷбур карданд, ки аз арзишҳои инсондӯстона даст кашанд ва онҳо воқеан, инро тасдиқ карданд: истирдоди курдҳо ба Туркия, ҳарчанд чанд моҳ пеш онҳо чунин сенарияро ғайриқобили тасаввур меномиданд.
Дар ин ҷо, албатта, тиҷорат ҳанӯз ба охир нарасидааст: расман Стокҳолм ва Ҳелсинки ба шартҳои Анкара розӣ шуданд, аммо баъд аз нишасти сарони ин эътилоф дар Мадрид эълон карданд, ки дар мавриди истирдоди онҳо ҳеҷ гапе нест. Агар ба таври қатъӣ гуем, меморандум кафолат медиҳад, ки ҳама дархостҳо дар бораи истирдоди шаҳрвандон "муфассал баррасӣ мешаванд", аммо ин маънои онро надорад, ки онҳо конеъ мешаванд. Хуб, дар ин сурат ризоияти Анкара ба кабули аъзои нави НАТО асло маънои онро надорад, ки онҳо, дар ҳақиқат, аъзои блок мешаванд, зеро қарор ҳанӯз бояд дар парламент тасдиқ шавад.
Акнун Эрдуғон бояд нақшаҳои Сурияи худро бо Кремл ҳамоҳанг созад. Суол ин аст, ки вай барои мубориза бо муттаҳидони ИМА дар қаламрави як муттаҳиди Русия омодааст?
Равобити ду кишвар дар солҳои охир сарфи назар аз узвияти Туркия дар НАТО хеле ёфтанд. Анкара ба блокҳо аҳамият надода, сиёсати хеле мустақилро пеш мебарад ва аз ҳамроҳ шудан ба таҳримҳои зидди Россия даст мекашад. Бо вуҷуди ин интиқоли ҳавопаймоҳои бесарнишин ба Киев қатъ намешавад.
Муносибатҳои байни Маскав ва Анкара дипломатияи заргариро талаб мекунанд: потенсиали зиддият аз сабаби наздикӣ ва ғаразҳои ҳар ду қудрат хеле бузург аст. Идомаи ҳамгироӣ бо Ғарб хатари ҷалби Туркияро ба муқовимат бо Русия дорад ва идеяҳои Эрдуғон дар бораи таъсиси Турони Бузург, ки тамоми мардуми туркро дар бар мегирад, ба истиқлоли Русия таҳдид мекунад. Аммо ин тарҳ ҳанӯз аз марҳалаи ибтидоӣ дур аст, ки имкони бархӯрди мустақим вуҷуд дорад ва чунин сенария боиси оқибатҳои ниҳоят ногувор барои ҳар ду ҷониб хоҳад шуд.
Дар ҳамин ҳол Русия ва Туркия фазои аз ҳад зиёде барои ҳамкорӣ доранд: ҳатто агар мо ҷанбаҳои иқтисодиро ба назар нагирем, субот ва ҳамоҳангӣ дар Ховари Миёна барои ҳар ду кишвар муҳим аст.
Аз ин рӯ бовар кардан соддалавҳӣ хоҳад буд, бахусус дар партави музокироти босуръати нишасти Теҳрон дар сатҳи баланд, музокироти дарпешистода танҳо ба Сурия тамаркуз хоҳад кард.
Ва барои фаҳмидани он ки мо дар бораи чӣ гап мезанем, шумо бояд ба минтақа дар маҷмуъ назар кунед.
Эҳтимол дувумин тафриқаи муҳим дар Ховари Миёна пас аз муноқишаи арабу Исроилро метавонан бархӯрди Арабистони Саудӣ ва Эрон арзёбӣ шавад. Тазодҳои қадимии мазҳабӣ байни сунниҳо ва шиаҳо бо мушкилоти сиёсӣ пайвастаанд: дар соли 2016 ин кишварҳо бори дигар равобити дипломатиро қатъ карданд, аммо аз соли 2021 дурнамои барқарории муколама вуҷуд дорад.
Агар Русия ба муносибатҳои муътадили байни бозигарони калидии минтақаӣ, пеш аз ҳама ба хотири амнияти худ манфиатдор бошад, зеро дар Ховари Миёнаи ноустувор ҳамеша хатари пайдоиши ДОИШ* дигар вуҷуд дорад, пас сулҳ дар минтақа манфиатдор аст. Иёлоти Муттаҳида танҳо ба шарте ки Вашингтон ба таъминоти нафт бо нархи мувофиқ дастрасӣ дошта бошад, ҳадафҳои худро дунбол мекунад. Аммо оштии Риёзу Теҳрон, ки бо миёнҷигарии Маскав дар ниҳоят алошҳои Амрико барои дар инзиво гузоштани Русия ва таъмини “ҷаҳони мутамаддин”-ро бо сӯзишвории арзон ба боди фано медиҳад.
*- гурӯҳи террористии мамнуъ дар Русия