ДУШАНБЕ, 28 янв - Sputnik, Сергей Савчук. Дар Ӯзбекистон пас аз садамаи густардаи рӯзи сешанбе, ки тақрибан тамоми минтақаро фаро гирифт, интиқоли нерӯи барқ пурра барқарор шуд.
Дар пайи ин объектҳои асосии инфрасохторӣ дар ҷумҳурӣ муддати тӯлонӣ бебарқ монданд: фурудгоҳ ва метрои Тошканд, қатъи орасонӣ, гармидӣ ба муддати қариб як рӯз аз кор монд.
Дар пойтахти Қирғизистон кори фурудгоҳи асосии кишвар мутаваққиф шуд, таҷҳизоти насосӣ дар манораҳои обкашӣ аз кор монд, системаи назорати ҳаракат аз кор монд, дар баъзе шаҳрҳо умуман нерӯи барқ набуд, маҳалҳои аҳолинишинро торикӣ ва хомӯшӣ фаро гирифт.
Дар Қазоқистон корношоямии системаи энергетики танҳо дар қисми ҷанубии мамлакат, дар вилоятхои Алмаато, Чимкент, Тараз ва вилояти Туркистон мушохида карда шуда бошад ҳам, дар он ҷо миқёси хеле калон дошт.
Маълумоти пароканда аз Туркманистон низ меояд, аммо мавҷи зулмот ба онҷо низ расидааст.
Ҷолиб он аст, ки ҷонибҳое, ки аз садама зарар дидаанд, дарҳол барои айбдор кардани ҳамдигар шитофтанд. Ӯзбакистону Қирғизистон мегӯянд, айб дар Қазоқистон аст. Охирин дар посух изҳор дошт, ки афзоиши нерӯи барқ дар қитъаи хати асосии интиқоли барқ байни вилоятҳои Қарагандаву Ҷамбул бо айби Тошканду Бишкек рух додааст, ки дар системаи ягонаи энергетикии Осиёи Марказӣ номутаносибии изтирорӣ ба вуҷуд омадааст.
Ҳоло, тақрибан дар ҳама ҷо интиқоли нерӯи барқ барқарор шудааст, аммо худи ин чорабинӣ решаҳои хеле амиқтар дорад ва на оқибатҳои гуворо барои ҳамаи иштирокчиён, ки бо кишвари мо низ зич алоқаманданд.
Ҷонибҳо ҳар қадар ки хоҳанд, даъворо мубодила карда метавонанд, вале мо аз фактҳо шуруъ мекунем.
Бояд гуфт, ки садама дар қитъаи транзитӣ дар шимолу шарқ ва ҷануби Қазоқистон рух додааст. Тибқи иддаои ҷониби Қирғизистон, ки ҳамсояҳои қазоқашон ҳатто дар фикри рад кардани он набуданд, низоми муҳофизати ҳолати изтирорӣ кор кард, ки дар натиҷа ҷараён на танҳо ба ҷануби Қазоқистон, балки ба хориҷи кишвар низ якбора якуним ҳазор мегаватт коҳиш ёфт.
Дар ин ҷо, мушкилоте ба миён меояд, ки дар бораи он хеле кам менависанд ва мегӯянд.
Қазоқистон, Ӯзбекистон, Қирғизистон, Тоҷикистон ва Туркманистон ҳалқаи ба истилоҳ энергетикии Осиёи Марказиро ташкил медиҳанд Он зиёда аз ним аср пеш, яъне дар охири солҳои 1960 тарҳрезӣ ва офарида шудааст. Дар назди энергетикҳои шӯравӣ вазифае меистод, ки аз ҷиҳати мураккабӣ бо вазифаи Китоби Муқаддас муқоисашаванда аст.
Фақат ба онҳо лозим омад, дарк кунанд, ки чи тавр бо комплекти пасти асбобхо як қатор ҷумҳуриҳоро, ки дар он ҷо саноати сабук ва хоҷагии қишлоқ баро-бар бо суръати тез тараққӣ мекунанд, бо қувваи барқ якбора таъмин карда шавад.
Азбаски ҳамаи ҷумҳуриҳо дар ҳайати як давлати ягона буданд, дар бораи координатсияи наздисарҳадӣ масъалае набуд ва система кор мекард, ки аз маркази назоратии шаҳри Тошканд идора мешуд. Ба Қазоқистон нақши асосии транзитӣ гузошта шуд: аз РСФСР якбора ҳафт пули энергетикт ворид мешуд, ки ба воситаи онҳо мегаваттҳои хеле зарурӣ ба ҷануб, пеш аз ҳама ба Ӯзбекистон, ки дар он чо нарасидани барқ вучуд дошт ва ҳоло ҳам мавчуд аст, интиқол мешуд.
Қиргизистон ва Тоҷикистон ба анбори асосии пахтай СССР қувваи барқ медиданд. Қисмати муҳими ҳарду кишвар кӯҳҳост ва аз ин рӯ тасмими мантиқӣ гирифта шуд, ки ба нерӯгоҳҳои барқи обӣ такя кунад. Бояд гуфт, ки ба тоҷикон ва қирғизҳо қариб ҳаштод обанбори ҳаҷмашон гуногун мерос мондаанд.
Аммо чунин фикр кардан хато мебуд, ки гуё ин ду кишвар мушкилотро намедонистанд. Ҳалқаи энергетикӣ дар назар дошт, ки Тоҷикистон ва Қирғизистон бояд дар фасли тирамоҳу зимистон об ҷамъ кунанд, то дар тобистони гарми Осиё онро раҳо кунанд ва барои худ ва ҳамсояҳои худ нерӯи барқ тавлид кунанд ва ҳамзамон обёрии заминҳои пахтаи Ӯзбекистонро таъмин кунанд.
Мутаносибан, дар давраи сардии ҳаво Тоҷикистон ва Қирғизистон худашон аз камбуди нерӯи барқ рӯбарӯ шуданд ва онро бо интиқоли мазут ва ангишт ҷуброн карданд.
Агар дар ин ҷо дар бораи таносуби ҳосилнокии обу гармӣ сухан ронем, пас захирҳои об 30 фоизи маҳсулотро ташкил медиҳанд, ҳафтод фоизи боқимондаро пойгоҳҳои гармидиҳӣ медиҳанд.
Ҳалқаи энергетикии Осиёи Марказӣ то фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ комилан кор мекард. Дар замони оғози соҳиистиқлолӣ душвориҳои бепоён оғоз ёфт. Ҳар яке аз тарафҳо имконоти инфрасохтории меросии худро ҳамчун василаи таъсири фаромарзии маҳаллӣ истифода карданд.
Даъвоҳои Ӯзбекистон ва Туркманистон дар мавриди интиқоли нерӯи барқ ва об ба Тоҷикистон ва Қирғизистон ба мисли бархӯрди солонаи Русия бо Украина, ки ё газро дуздидаанд ва ё таҷдиди нархҳо ва қарордодҳоро талаб мекарданд, як амри маъмулӣ шуда буд.
Системаи ягонаи энергетикӣ аз рӯи инерсия то соли 2003, ки Туркманистон аз он хориҷ шуд ва дар соли 2009 Тоҷикистонро тарк кард, давом кард.
Кишварҳои минтақа дар самтҳои гуногун аз ҳам ҷудо шуда, қонунҳои профили ҳамсояҳо, механизмҳои тарифӣ ва андозбандӣ қабул ва мувофиқа накарданд. Ҳамаи ин системаи бе ин ҳам мураккаби таъминоти мутақобиларо ба куллӣ мушкил гардонд, ки боиси қатъ шудани мунтазами он гардид. Дар байни сабабҳои ин вазъият ду ҳолати асосиро бояд зикр кард.
Якум ин аст, ки шумораи аҳолӣ дар ҳудуди шартии ҳалқаи энергетикии собиқ пас аз пошхӯрии СССР хеле зиёд шудааст. Теъдоди шумори ӯзбекҳо аз соли 1991 аз 20 ба 34 миллион нафар расид. Аҳолии Тоҷикистон ду баробар афзуда, имрӯз қариб ба даҳ миллион нафар, Қазоқистон дуюним миллион нафар, Қирғизистон ба иловаи ду ва Туркманистон ба иловаи се миллион нафар аҳолӣ зиёд шуданд.
Яъне сарфи қувваи барқ ва мутаносибан бори хатҳо камаш 2—2,5 баробар афзуд. Ва ин дар ҳолест, ки дар ҳеҷ як аз кишварҳои номбаршуда ягон иншооти бузурги муосири тавлидӣ ба мисли нерӯгоҳи атомии Беларус сохта нашудааст.
Яъне ҳама ширкаткунандагони ин тарҳ маҷбуранд пайваста имкони воридотро ҷустуҷӯ кунанд ва Тоҷикистону Қирғизистон дар тобистон низ бо ин суол рӯбарӯ мешаванд, ки барқи изофаро ба куҷо диҳанд ва дар зимистон нерӯи барқро аз хориҷ харидорӣ кунанд. Чунин аст иқтисодиёти мураккаб.
Инак, мо ба доми дуюм, ки ҳамсояҳои ҷанубии мо ба он дучор шуданд, бемалол наздик шуда истодаем. Дар шароити нав аксарияти хатҳои электрикии миллӣ аз Иттифоқи Шӯравӣ мондаасаст, ки синни миёнаи онҳо аз 35 сол зиёд аст.
Ин на танҳо ба фалокат ва вайроншавии доимӣ, балки ба талафоти калони интиқол низ оварда мерасонад. Маълум аст, ки Қазоқистон ҳамасола аз ҳафт то бист дарсади нерӯи барқро бар асари фарсудашавии шабакаҳо аз даст медиҳад, пайдо кардани чунин маълумот барои ҳамсоягони худ ниҳоят мушкил аст, аммо вазъ дар он ҷо бешубҳа беҳтар нест.
Ҳукуматҳо инро мефаҳманд, аммо дар роҳи модернизатсия монеа меистад, ки онро қаҳрамони филми тасвирии машҳур ба таври комил тавсиф кардааст: барои фурӯши чизи нодаркор шумо бояд чизи нодаркорро харед, аммо мо пул надорем.
Дуруст аст, ки буҷаи ин кишварҳо имкони дубора кашидани ноқилҳои барқ ва иваз кардани хатҳои барқро надорад. Норасоии тавлидро метавон бо кумаки ангишти Қазоқистон ҳал кард, ки захираи он танҳо дар ҳавзаи Экибастуз даҳ миллиард тонна арзёбӣ мешавад, аммо ниҳодҳои байналмилалии молӣ, ки ба рӯзномаи сабзи ҷаҳонӣ содиқанд, аз сармоягузорӣ дар тарҳҳои марбут ба истихроҷи нафт, ангишт худдорӣ мекунанд.
Вақт мегузарад, аҳолии ҳамаи панҷ мамлакат меафзояд, шабакаҳо куҳна мешаванд ва неругоҳҳои нав ба ҷои неругоҳҳои барқии гармии намеоянд.
Дар ин лаҳзаи огоҳии таърихӣ саволе ба миён меояд: ин масъалаи мураккаб ва системавиро чӣ гуна бояд ҳал кард. Дар ҳақиқат гузинаҳои зиёд вуҷуд надоранд.
Пас аз сӣ сол, маълум аст, ки иштирокчиёни ҳалқаи энергетикии ОМ гумон аст, ки байни худ ба мувофиқа наоянд, ин маънои онро дорад, ки ҳаками беруна ё ҳатто агар шумо хоҳед, мудири беруна лозим аст. Танҳо як кишвар аз рӯи имконоти сиёсӣ, молӣ ва фаннӣ барои ин нақш мувофиқ аст.
Маҳз ин буд, ки Қазоқистон чанд моҳ пеш барои наҷоти худ аз қатъи барқ ҳар миқдор нерӯи барқи холиро талаб карда буд. Нерӯгоҳҳои электрии атомии камиқтидор сохта истодааст, ки ба онҳо Арманистон мароқи фаъолона зохир мекунад ва Қирғизистон дар бораи зарурати он сухан меронад.
Сохтмони неругоҳҳои муқаррарии атомӣ аллакай дар Белоруссия ҷараён истеҳсол мекунад ва Қазоқистону Ӯзбекистон, ки созишномаҳои пешакӣ бастаанд, ҳарчи зудтар ҳаминро мехоҳанд.
Он инчунин таҷҳизоти техникии стансияи электрикии минтақавиро анчом дода, таҷрибаи амалӣ андӯхт, ки дар куҳсори Тоҷикистон хеле фоиданок аст. Ин мамлакат стансияҳои электрикии атомӣ месозанд ва барои сохтмони иншоотҳои нави насли баъдӣ ба давлат қарз медиҳад.
Фақат ба ёд овардан боқӣ мемонад, ки ин кишвар чӣ ном дорад.