ДУШАНБЕ, 23 фев- Sputnik. Соли 2019, Тоҷикистон 8,1 тонна тилло истихроҷ кард, ки рекордӣ буда нисбат ба соли 2018 чоряк ҳисса зиёд аст.
Ҳамзамон соли гузашта боз як сабти дигари рекордӣ дар соҳаи содирот ба қайд гирифта шуд, ки ҷумҳурӣ ба хориҷа ба маблағи қариб 690 миллион доллар металлҳои қиматбаҳо фурӯхт.
Мақомот ба маънои аслӣ манбаи тиллоии пур кардани буҷаро пайдо карданд ва камбудиҳои пандемияи COVID-19-ро бартараф карданд. Аммо, ин манбаъ ба ҳеҷ ваҷҳ беохир нест.
Тибқи изҳороти Саридораи геологияи тоҷик, ҳоло дар кишвар 40 кон мавҷуд аст ва захираи тасдиқшудаи онҳо тақрибан 500 тоннаро ташкил медиҳад. Агар ҳукумат содироти металли зардро минбаъд зиёд карданӣ бошад, пас ин захираҳо дер давом нахоҳанд кард.
Аз ин рӯ, ин ниҳод аллакай эълом карда буд, ки корҳои ҷустуҷӯи конҳои нави тиллоро оғоз мекунад.
Sputnik Тоҷикистон кӯшиш кард, муайян кунад, ки Тоҷикистон то кай метавонад содироти металҳои гаронбаҳоро афзоиш диҳад ва оё ин нархҳоро дар бозори ҷаҳонӣ паст мекунад.
Ҳар он чи ки медиҳанд, бихӯр
Бояд қайд кард, ки Тоҷикистон ягона давлати ИДМ нест, ки солҳои охир дар содирот ба тилло такя мекунад.
Русия миқёси истеҳсол ва фурӯшро бо фоизҳо ва рақамҳо чанд маротиба зиёдтар дорад - дар соли 2020, кишвар содироти тиллоро дар як сол се маротиба афзоиш дод ва онро ба маблағи умумии 18,5 миллиард доллар фурӯхт. Ин ба иқтисоди Русия кумак кард, ки пас аз фурӯпошии созишномаи ОПЕК якбора поин рафтани нархи нафтро пешгирӣ кунад.
"Дар вазъияти касри буҷа, баъзе мавридҳо даромади содироти тилло тамоми даромадҳоро аз пешниҳоди карбогидридҳо, нафту газ дар якҷоягӣ фаро гирифт",- мегӯяд таҳлилгари молиявӣ Дмитрий Голубовский.
Фарқи байни Русия ва Тоҷикистон танҳо дар миқёси гуногуни истихроҷ ва тозакунӣ - раванди тозакунии металл то 99,65% тиллои холис аст.
Ғайр аз он, корхонаҳои махсусгардонидашудаи Федератсияи Россия, чун қоида, ё ба давлат тааллуқ доранд ё ба тоҷирони Русия.
Масъалаи дигар дар Тоҷикистон ин, ки ягона корхонаи комилан давлатӣ танҳо Тиллои Тоҷик аст.
Дар пасманзари коҳиши иқтисодӣ, ки дар натиҷаи пандемия ба амал омад, ҳукумати ҷумҳурӣ ба ҷамъоварии захираҳои тиллоӣ ва асъорӣ ва мӯътадилии қурб таваҷҷӯҳи хоса зоҳир мекунад ва аз ин рӯ тақрибан ҳамаи металлҳои қиматбаҳоро Вазорати молия ва Бонки миллӣ мехарад.
Танҳо дар сурати дасткашии онҳо аз харид, истеҳсолкунандагон метавонад маҳсулотро ба дигар манбаъ фурӯшад.
Аз тобистони соли 2017, Бонки Миллии Тотористон ба аҳолӣ ба фурӯши хиштҳои тиллоро бо вазни аз 5 то 100 грамм, на бештар аз як кило дар як сол, шурӯъ кард.
Дар ин ҷо, боз ҳам хотиррасон кардани таҷрибаи Русия мувофиқ аст.
Онҳо низ тиллоро аз ҳамсояи шимолии худ каме фаъолтар мехаранд - ҳамчун сармоягузории дарозмуддат ва бо мақсади нигоҳ доштани пасандозҳо дар шароити таваррум.
Аммо дар ҳарду кишвар як тамоюли хосе мавҷуд аст - хариди хиштҳои тиллои истеҳсоли ватанӣ (дар Федератсияи Россия аксар вақт тангаҳо) нисбат ба тиллои ватанӣ гаронтар ба назар мерасанд –ба ҳадде, ки истеҳсолкунандагон ба содирот рағбат пайдо кардаанд.
Коршиносон мегӯянд, барои ин ҳамин вақт мувофиқ аст.
"Ин ҳоло як тиҷорати хеле фоиданок аст. Баландшавии ахири металлҳои қиматбаҳо ба ширкатҳо даромади калон овард, зеро тилло ҳоло хеле баланд аст. Ин барои Русия хеле хуб аст - истеҳсоли манбаи боталаб, ки талаботи хуб ва маржаи муносиб дорад ва барои Тоҷикистон низ ҳамчунин - рушди соҳаи технология ва ташкили ҷойҳои корӣ мавҷуд аст",-мегӯяд Дмитрий Балковский, муҳаррир- сардори лоиҳаи хабарии Goldenfront.
Ба гуфтаи коршинос, бо сабаби фаровонии пешниҳод дар бозор нархи тилло коҳиш намеёбад , чун солҳо аз ҷустуҷӯи кон то коркарди он мегузаранд.
“Рости, ман хавфи мушаххасеро намебинам, ба истиснои хавфҳои экологӣ, дар ниҳоят, истихроҷи маъданҳо як кори пурмашаққат аст. Ва усулан, истихроҷи тиллоро беохир зиёд кардан мумкин аст, бозор ҳама чизеро, ки ба он ворид мешавад, мехӯрад ",- таъкид мекунад Балковский.
Тиллои аз мо, фоида ба каси дигар
Гузашта аз ин, коршиносон қайд мекунанд, ки бо афзоиши нархи як унсия дар бозорҳои ҷаҳонӣ торафт бештар тилло дар қаъри замин пайдо мешавад.
Албатта, сухан дар санги ҷодугаре нест, ки хокро ба металлҳои қиматбаҳо мубаддал мекунад ва ба таври мӯъҷиза ба дасти Душанбе афтод, балки дар таносуби хароҷот ва фоида меравад.
Кофтукови геологӣ як раванди арзон нест ва дар шароити кунунии тилло 1800 доллар барои як унсия (дар муқоиса бо 1300 доллари ду сол қабл), таваҷҷӯҳи ширкатҳои хориҷӣ ба конҳои сарватҳои зеризаминии Тоҷикистонро баландтар хоҳад кард.
Дар панҷ соли охир, ин соҳа ба маблағи беш аз 575 миллион доллар сармоягузорӣ ҷалб кардааст, ки асосан аз Чин мебошанд.
Бо ин пул, ширкати чинии "ТВЕА-Душанбе саноати кӯҳӣ” ба бунёди як корхонаи ғанисозии ду кони ноҳияи Айнӣ бо харҷи 180 миллион доллар шурӯъ кард.Ва имсол дар он ҷо як корхонаи коркарди тиллои ТАЛКО пайдо мешавад, ки ашёи хомро аз кони “Кончоч” мегирад.
Олмон низ ба тиллои тоҷик таваҷҷӯҳ зоҳир кардааст. Бо дастгирии молиявии олмониҳо дар баъзе минтақаҳои Тоҷикистон иктишофи геологӣ гузаронида мешавад.
Дуруст аст, ки ин ҳам сайди асосии истихроҷи тиллои тоҷик аст: азбаски аксарияти соҳаҳо бо сармояи хориҷӣ сохта шудаанд, маҳз хориҷиён ҳастанд, ки аввал шуда равғанро дар фазои болоравии нархҳо мерезанд.
Намунаи барҷастатарин иҷозатномаҳо барои истихроҷи конҳои “Кумарғи боло” ва “Дуобаи Шарқӣ”-и ноҳияи Айнӣ мебошанд, ки гӯё 64 тонна тилло доранд ва таҳқиқоти бодиққат метавонад захираҳои пешбинишударо то ба 100 тонна расонад.
Баҳрабардорӣ аслӣ аз коркарди конҳо Чин мебошад, ки тиллоро аз он ҷо то он даме мекашад, ки 331,6 миллион доллари барои сохтмони нерӯгоҳи гармидиҳандаи “Душанбе-2” сарфшударо ба даст орад.
Дар ҳоли ҳозир корҳои истихроҷиро корхонаҳои муштараки Тоҷикистону Чин “Зарафшон” (70% истеҳсолот), “Покрут” (14%), “Тиллои Тоҷик” (8%) ва “Апрелевка”,-и Тоҷикистону Канада (5%) анҷом медиҳанд.
Душанбеи расмӣ борҳо барои он сахт танқид шудааст, ки дар қарзҳои Чин банд мондааст ва нуқтаҳои зарринашро соҳибкорони Чин додааст, аммо мақомот интихоби кам надоранд - ба ҷуз Пекин ҳеҷ кас омода нест, ки дар ин соҳа дар соҳаи истихроҷи маъдан сармоягузорӣ кунад .
Бозгардонии қарз масъалаи эътибори молиявӣ дар назди дигар сармоягузорон ва кафолати ба итмом расонидани дигар лоиҳаҳои зерсохторӣ ва саноатӣ мебошад, ки шумораи онҳо дар Тоҷикистон зиёданд.
Ва бо назардошти на танҳо вобастагӣ аз сармояи хориҷӣ, балки тавозуни манфии савдо, Душанбе танҳо як роҳи халосӣ дорад - идома додани истихроҷи маҷбурии тилло.
Соли хуби Тоҷикистон
Аммо, пешгӯии иқтисоди Тоҷикистон хеле хушбин аст - метали зард дар давоми соли охир мунтазам меафзояд ва эътимоднокии он ҳамчун дороӣ, бо назардошти таваррум ва беқурбшавии доллару евро, махсусан ҷолиб ба назар мерасад.
Рақамҳои оддӣ барои муқоиса: соли 2020, Иёлоти Муттаҳида 20% доллареро, ки аллакай дар аввали сол мавҷуд буд, чоп кард. Ва мувофиқи ҳама қоидаҳои асосии макроиқтисодӣ, арзиши асъор зуд афтод.
Ҳамзамон, истеҳсоли тиллои ҷаҳонӣ дар соли 2020 тақрибан 3300 тоннаро ташкил дод, ки тақрибан 1,5% ҳаҷми умумии металли гаронбаҳои дар тамоми таърихи ҷаҳонӣ истихроҷшударо (тақрибан 200 ҳазор тонна) ташкил медиҳад.
Ҳисоб кардан душвор нест, ки беқурбшавии сангҳои қиматбаҳо нисбат ба доллар ва евро хеле сусттар аст - ҳамагӣ 1,5% дар як сол.
Эҳтимол, соли 2021 ҳама имкони аз натиҷаҳои соли 2020 пеш гузаштанро дорад.
Таварруми умумӣ дар пайи ваҳми коронавирус талаботро ба захираи устувор ҳамеша афзоиш додааст ва баъзе коршиносон пешгӯӣ мекунанд, ки дар як-ду соли оянда арзиши як унсия тилло 3000 долларро ташкил хоҳад дод.
Ва ин як шонси олӣ барои мақомоти Тоҷикистон аст, ки як қисми қарзҳои худро дар назди кредиторон мебанданд ва дар ниҳоят барои эҳтиёҷоти давлати худ ҷараёни тиллоиро оғоз мекунанд.