ДУШАНБЕ, 22 фев — Sputnik, Иван Зуев. Изҳороти раисҷумҳури Украина Владимир Зеленский дар конфронси амниятии Мюнхен рӯзи 19 феврал дар бораи омодагии ӯ барои хуруҷ аз паймони Будапешт ва даст кашидан аз мақоми ғайриҳастаии Украина аз ҷониби ҷомеаи коршиносон хеле ҷиддӣ пазируфта шуд.
Коршиносон дар мусоҳиба бо Sputnik имконоти назарӣ ва амалии тавлиди силоҳи ҳастаӣ дар Украинаро муфассал таҳлил карданд.
Созишномаҳои Будапешт, ки соли 1994 ба имзо расида буданд, тахмин мезаданд, ки Украина бо гирифтани кафолати амниятӣ аз Русия, Британияи Кабир ва ИМА ба Паймони манъи густариши силоҳи ҳастаӣ (NPT) ворид мешавад. Ҳоло аз рӯи суханронии Зеленский, вай онро нақз кардан мехоҳад.
Коршиносон мегӯянд, агар Украина аз "Будапешт" хориҷ шавад, он гоҳ воқеан ба худ имкони таҳия, истифода ва фурӯши силоҳи ҳастаӣ бо кишварҳои сеюмро медиҳад. Аммо оё вай муваффақ мешавад?
Оё Украина метавонад бомб созад?
Андрей Ожаровский, физики ҳастаии рус ва коршиноси Барномаи амнияти партовҳои радиоактивии Иттиҳодияи иҷтимоӣ ва экологии Русия мегӯяд, ҳоло тарзи таҳияи бомби ҳастаӣ ба даст овардан ё таҳия ва сипас дубора тавлид кардани он чандон душвор нест.
"Ҳар кишваре, ки нерӯгоҳҳои ҳастаӣ дорад, аз нигоҳи назария, ба маводи тақсимшаванда, бахусус плутоний, ки дар ҳар як реактори ҳастаӣ тавлид мешавад, дастрасӣ дорад. Фарқ надорад, ки он барои чӣ аст. Аммо ин танҳо нисфи кор аст, зеро дастгоҳи таркандаи ҳастаӣ як дастгоҳи хеле мураккаб аст. Украина агар бихоҳад ва кӯшиш кунад, аз уҳдаи ин кор мебарояд," - мегӯяд Андрей Ожаровский.
Дар Украина воқеан якчанд маркази салоҳиятдоре мавҷуд аст, ки бо технологияҳои ҳастаӣ сарукор доранд.
Муассисаи таҳқиқотии ҳастаии Академияи миллии илмхои Украина дар Киев ва Муассисаи физикаю техникаи Харков дар Харков вокеъ гардидаанд. “Энергоатом” низ марказҳои фароварии худро дорад.
Дар дохили "Энергоатом" маркази илмӣ-техникӣ амал мекунад, ки мутахассисони он ба саноати атом ёрии илмию техникӣ ва инженерӣ мерасонанд. Аз соли 1969 то имрӯз кори тавсеа барои эҷоди маҳсулоти нерӯгоҳҳои ҳастаӣ тавассути дафтари "Атомприбор" сурат мегирад.
Ожаровский мегӯяд, мушкили аслӣ дар иҷрои тарҳи бомби ҳастаии Украина набуди майдони озмоишии мувофиқ аст.
"Ман дар Украина ҷои озмоишгоҳро намебинам. Дар Чернобил? Албатта не. Мо набояд фаромӯш кард, ки дар паҳлӯи блоки чорум, ки таркид ва дар сандуқи блоки чаҳорум блокҳои якум, дуюм ва сеюм ҳастанд. Онҳо на як бор мунфаҷир шудаанд. Онҳо рисолати худро анҷом додаанд, оҳиста-оҳиста барҳам дода мешаванд. Аммо дар бораи се реактори графитӣ. Дар ин ҷо “бомби касиф” омода аст. Ба фикри ман, озмоиши силоҳ барои Украина як вазифаи ғайриқобили ҳал аст", - мегӯяд Ожаровский.
Ихтироъ ҳанӯз тавлид нест
Ҳатто агар Украина аз маъдани урани худ плутонийро дар лаборатория истихроҷ кунад ҳам, ин равандро заминаи саноатӣ гузошта наметавонад, мегӯяд Алексей Анпилогов, президенти Бунёди тадқиқоти илмӣ ва рушди ташаббусҳои шаҳрвандии "Основание", мутахассиси энергетикаи ҳастаӣ.
"Аслан плутоний гирифтан мумкин аст, махсус барои ин реакторе сохтан мумкин аст, ки дар он плутоний аз уран гирифта мешавад, америкоиён ин корро дар бомбе, ки дар Нагасаки афтод, анҷом дода буданд, дар ИҶШС ҳам мекарданд. Аммо барои ин микдори зиёди плутоний коргоҳи кимиёӣ лозим аст. Дар корхонаи кимиёвии Приднипровск (PCP), ки ягона корхонаи сикли ҳастаӣ дар Украина буд, пораҳои технологияи ҷудокунии плутоний мавҷуд буданд. Масалан, қатронҳои ионивазкунанда тайёр карданд. Аммо раванди воқеии ба даст овардани плутоний дар он ҷо сурат нагирифтааст. Ҳарчанд, албатта, тадқиқотҳои лабораторӣ буданд, зеро ККП яке аз флагманҳои лоиҳаи ҳастаии ИҶШС буд, - мегӯяд Анпилогов.
Барои Украина рафтан бо роҳи технологияҳои муосир ва ба даст овардани плутоний бо истифода аз сентрифугаҳои газ боз ҳам мушкилтар хоҳад буд.
"Истихроҷи урани табиӣ ба таври худкор маънои эҳтимоли эҷоди бомбаро надорад. Нигер ва Намибия уран истихроҷ мекунанд. Барои сохтани бомби ҳастаӣ изотопҳоро ҷудо кардан лозим аст. Барои ин асосан сентрифугаҳои газӣ дар Украина мавҷуд нестанд. Сохтани он чандон осон нест. Ҳоло танҳо аврупоиҳо ва Русия ин технологияро доранд", - хулоса мекунад коршинос.
Чизи дигар ин аст, ки агар режими Зеленский ё бозигарони мустақили сиёсӣ, ки аз онҳо дар Украина зиёданд, тасмим гиранд, бомаи ҳастаии ба истилоҳ “касиф” месозанд.
"Ин технология, чунон ки мегӯянд, барои камбағалон ва технологияи комилан террористӣ аст. Дарвоқеъ, он контейнерест бо унсурҳои радиоактивии баланд ва маводи тарканда, масалан, бо сӯзишвории радиатсияшуда аз нерӯгоҳи атомӣ. Украина дорои захираҳои бузурги сӯзишвории ҳастаии истифодашуда", - гуфт Анпилогов.
Парвози он худкор нест
Коршиноси низомӣ Игор Коротченко бар ин назар аст, ки Украина василаи зарурии интиқоли заряди ҳастаӣ ба қаламрави Русияро надорад.
Аз ин сабаб низ Киев ҳеҷ гоҳ наметавонад ба клуби қудратҳои ҳастаӣ ворид шавад, ки як давраи пурраи рушди ҳам истеҳсоли силоҳи ҳастаӣ ва ҳам мошинҳои интиқоли онҳоро ба вуҷуд овардааст.
Потенсиали комплекси ҳарбию саноатии Украина дар илми ракета буд, ки ба гуфтаи коршинос, он ҳанӯз дар солҳои 90-ум аз байн рафт.
"Иқтидори мушакии Украина несту нобуд карда шуд. Беҳтарин кадрҳо ба Кореяи Шимолӣ рафтанд, ки дар он ҷо иқтидори зарбазании мувофиқи ҶМДК имрӯз тавассути кор ва муваффақияти онҳо инкишоф меёбад. Изҳороти Зеленский беш аз лофзание нест, - мегӯяд Игор Коротченков.
Дарди сар барои тамоми ҷаҳон
Тарси асосии марбут ба оғози рушди фанновариҳои силоҳи ҳастаӣ дар Украина чун қоида ба он марбут аст, ки дар дохили ин кишвар роҳбарият ба дастрасии аслиҳае, ки аллакай дорад, каме назорат мекунад.
"Аз ин рӯ Украина як шарики хеле беэътимод аст. Мо инро борҳо мушоҳида кардаем. Аз он ки раҳбарияти Украина бекифоят аст, аз ҳар террористе бадтар амал хоҳад кард. Гузашта аз ин иртиботи украиниҳо бо созмонҳои террористӣ ба ҳамагон маълум аст. Силоҳҳои Амрико, ки Иёлоти Муттаҳида ба Украина мавод мефиристад, бо баъзе сабабҳо он фавран дар Ховари Миёна, дар Сурия пайдо ва аксари вақт бар зидди худи амрикоиҳо, Бритониё ва муттаҳидони онҳо истифода мешаванд. Дар мавриди силоҳи кимиёӣ дар байни коршиносон шубҳаи ҷиддӣ вуҷуд дошт, ки ХАУ дар заҳролудшавии Скрипал даст дошт", - гуфт узви собиқи Комиссияи СММ дар умури силоҳи биологӣ, коршиноси низомӣ Игор Никулин.
Маҳз ба ҳамин далел хуруҷи эҳтимолии Украина аз паймони Будапешт на танҳо барои Русия, балки барои ИМА ва кишварҳои Иттиҳоди Аврупо, Чин, Ҳиндустон ва тамоми ҷомеаи ҷаҳонӣ дарди сар мешавад.
"Баъзе таҳлилгарони ғарбӣ мегӯянд, меморандуми Будапешт ба коғази имзошудааш ҳеҷ арзише надорад. Иёлоти Муттаҳида ҳатто онро барои тасвиб ба Сенат пешниҳод накардааст. Далелаш ҳам он ки Украина аз он хориҷ мешавад ва ПМГСҲ дуруст аст. Агар онҳо онро вайрон кунанд, пас бале, аз ПМГСҲ хориҷ мешаванд ва ман шубха надорам, ки онҳо ба мисли Эрон таҳти таҳримоти СММ қарор хоҳанд гирифт ", - мегӯяд коршинос.
Энергияи атомӣ дар Украина имрӯз аз чӣ иборат аст?
Мувофиқи барномаи тавсеаи энергетикаи атомӣ дар ИҶШС, бояд дар ҳудуди ҶШС Украина 9 нерӯгоҳи барқи ҳастаӣ мешуд. То замони пошхӯрии иттиҳод панҷтоаш ба истифода дода шуд. Ҳоло дар ин кишвар нерӯгоҳҳои барқи ҳастаии Запороже, Ровно, Украинаи Ҷанубӣ, Хмелнитский кор мекунанд.
Ширкати миллии тавлидкунандаи нерӯи ҳастаӣ “Энергоатом” 15 агрегати энержии атомиро истифода мебарад, ки иқтидори умумии муқарраршудаи онҳо 13835 мВт мебошад.
Ҳамчунин ду агрегати барқи обии НБО-и “Тошлик” бо иқтидори муқарраршуда 302 МВт ва ду агрегати нерӯгоҳи Александровская бо иқтидори 11,5 мВт фаъоланд. Тибқи иттилои вебсайти “Энергоатом”, Украина аз рӯи иқтидори нерӯгоҳи атомӣ дар ҷаҳон ҷои ҳаштумро ишғол мекунад.
Дар Украина, дар вилояти Днепропетровск комбинати маъдантозакунии “Восточный” кори худро давом дода истодааст, ки уран истихроҷ мекунад. Дар тирамоҳи соли 2021 аз коҳиши тавлиди уран ва консентрати уран дар он гузориш шуда буд. Интизор мерафт, ки ҳаҷми истихроҷ то охири сол коҳиш хоҳад ёбад, ҳарчанд мизони феълӣ, ҳазор тонна маъдани уран дигар ниёзҳои нерӯгоҳҳои ҳастаиро пӯшонида наметавонист.
Украина барои истгоҳҳои худ аз Русия ва аз “Westinghouse”-и Амрико сӯзишворӣ мехарад. Дар ҳамин ҳол аз соли 2021 Киев аз хидматрасонии “Росатом” оид ба хориҷ кардан, коркард ва безараргардонии сӯзишвории истифодашуда даст кашид. “Энергоатом”-и Украина чанд сол боз як анбори партовҳои ҳастаӣ (АПҲ)-и худро дар минтақаи истисноии Чернобил месозад, ки барои он аз Иёлоти Муттаҳида тақрибан 250 миллион доллар қарз гирифтааст.
Мутахассисон АПҲ-ҳоро яке аз иншооти эҳтимолан хатарнок меноманд, ки онро барои сохтани бомбаи "ифлос" истифода бурдан мумкин аст. Дар айни замон Украина ҳоло АПҲ-ро дар қаламрави худ нигоҳ медорад, зеро “Westinghouse” барои хориҷ кардан ва партофтани сӯзишвории истифодашуда хидмат намерасонад.
Бо вуҷуди ин, ба гуфтаи коршиносон, ҳатто бидуни АПҲ дар қаламрави Украина миқдори зиёди партовҳои радиоактивӣ мавҷуданд.
"Дар Украина ҳоло ҳам партовҳои радиоактивӣ зиёданд. Аксари онҳо тақрибан ба таври худӣ ба вуҷуд меоянд. Дар байни Днепропетровск (Днепр) ва Держинский партовгоҳи бузурге мавҷуд аст. Инчунин дар Украина захираи бузурги сӯзишвории ҳастаӣ зиёд аст, аз онҳо метавон унсурҳои хатарнокро истихроҷ ва “бомби касифи ҳастаӣ” сохт", - мегӯяд Алексей Анпилогов.