ДУШАНБЕ, 1 сен — Sputnik, Ксения Мелникова. Толибон*, ки дар Афғонистон ба сари ҳокимият омаданд, иқтисодиёти мамлакатро низ ба дасти худ гирифтанд. Сарфи назар аз қочоқи шадиди маводи мухаддир, дар тӯли даҳсолаҳои охир, ин гурӯҳ на танҳо тавассути қочоқи афюн ва героин маблағ ҷамъ карданро ёд гирифтааст.
Толибон* ба қаламравҳои таҳти назораташон андоз ҷорӣ карданд, аз ширкатҳои нақлиётӣ ва операторони мобилӣ хироҷ талаб карданд, инчунин аз Покистон ва кишварҳои Халиҷи Форс пул гирифтанд. Маълум шуд, ки зиёда аз якуним миллиард доллар дар як сол аст. Оё ин барои пур кардани хазинаи давлат кифоя аст, фаҳмид РИА Новости.
На танҳо маводи мухаддир
"Истеҳсоли маводи мухаддир ва қочоқи он вуҷуд нахоҳад дошт. Афғонистон дигар кишваре нест, ки дар он афюн парвариш карда мешавад", - гуфт Забеҳулло Муҷоҳид, сухангӯи Толибон* ва афзуд, ки кумаки хориҷӣ лозим аст.
Чунин ваъдаҳо на як бору ду бор дода шудаанд. Дар соли 2000 исломгароён, ки дар арсаи байналмилалӣ эътироф шудан мехостанд, кишти кӯкнорро манъ карданд. Киштзорҳо нобуд карда шуданд. Ва қочоқи маводи мухаддир воқеан якбора коҳиш ёфтааст.
Аммо вақте ки ИМА ба Афғонистон ҳуҷум кард ва ҷангиён қудратро аз даст доданд, тиҷорати афюн, героин ва метамфетамин дубора ривоҷ ёфт.
Дафтари СММ оид ба маводи мухаддир ва ҷинояткорӣ (UNODC) Афғонистонро ҳамчун бузургтарин тавлидкунандаи афюн дар ҷаҳон ҷой додааст. Соли гузашта ҳосили кӯкнор дар он ҷо 37 дарсад афзоиш ёфт.
Майдони умумии кишти ин растанӣ 263 ҳазор гектарро ташкил медиҳад - ин рекорди мутлақ аст. Тибқи арзёбии UNODC, тиҷорати маводи мухаддир аз Толибон* солона 400 миллион доллар меорад.
Дар муддати тӯлонӣ он манбаи асосии даромади онҳо буд. Аммо дар солҳои охир вазъият дигар шуд - исломгароён иқтисоди худро диверсификатсия карданд.
Даромадҳои гуногун
Яке аз раҳбарони ҷунбиш, Мулло Муҳаммад Ёқуб, писари муассиси ин гурӯҳ Мулло Умар, даъват кард, ки роҳҳои дигари пулкоркуниро ҷустуҷӯ кунанд. Ҷангҷӯён ҳадафмандона ба тасарруфи минтақаҳои дорои захираҳои маъданӣ шурӯъ карданд.
Дар Афғонистон канданиҳои фоиданок зиёданд - мис, боксит, маъдани оҳан, мармар, литий. Тилло низ ҳаст. Ҳамаи ин ба чанд триллион доллар арзёбӣ мешавад ва бисёре аз аз онҳо ҳанӯз ҳам бетағйир мондаанд.
Онҳое, ки ба дасти ҷангиён афтодаанд, солона беш аз 460 миллион доллар меоранд. Ба навиштаи The Financial Times, харидорон асосан ширкатҳои хусусии Чин, Покистон ва АМА мебошанд.
Моҳи май СММ хабар дод, ки даромади солонаи Толибон* аз 300 то 1.6 миллиард доллар аст. Онҳо танҳо соли гузашта 160 миллион андоз ҷамъоварӣ карданд. Вилоятҳоро забт карда, ҷангиён хазинаи маҳаллиро хароб карданд, аслиҳа ва мошинҳои зиреҳпӯшро аз худ карда, инчунин аз корхонаҳо ва аҳолӣ пул гирифтанд.
Онҳо даҳ дарсад андоз ва пардохтҳои коммуналӣ ҷорӣ карданд (ду миллион дар як сол танҳо аз фурӯши барқ фоида мегирифтанд), барои транзити мол андоз талаб мекарданд ва кӯшиш мекарданд, ки ба ягон тиҷорат машғул шаванд.
Банди алоҳида таъминоти сӯзишворӣ, сигор, хӯрокворӣ, доруворӣ ва маводи ниёзи аввалия мебошад. Илова бар ин ба Толибон* аз хориҷи кишвар кумак мекунанд. Тавре BBC News менависад, тақрибан 500 миллион доллар аз сарпарастони хусусии кишварҳои Халиҷи Форс - Арабистони Саудӣ, АМА ва Қатар меояд.
Аввалин мушкил
Матбуоти ғарбӣ пешгӯӣ карда буд, ки "Толибон* як империяи молиявӣ бунёд кардаанд, аммо вақте ҳукуматро ба даст мегиранд, корҳо ба ларза меоянд". Ва ҳамин тавр ҳам шуд.
Онҳо, ки қаблан танҳо дар бахши иқтисоди пинҳон фаъолият мекарданд, аллакай бо аввалин мушкилот рӯбарӯ шуданд.
Хабарнигорони Bloomberg, ки дар Кобул кор мекунанд, мегӯянд, сокинон ба ваъдаҳои ҳукумати нав бовар накарда, барои гирифтани пасандозҳояшон ба бонкҳо шитофтанд.
Ин зарбаи сахт ба иқтисод зад. Дар банкоматҳо пули нақд тамом шуд, нархҳо ба осмон рафт. Ҳамин тариқ, орд ва равған се маротиба боло рафт. Кӯчаҳо холӣ ва аксари дорухонаҳо бастаанд.
"Системаи бонкӣ фалаҷ шудааст. Афғонистон як кишварест, ки аз воридот вобастагӣ дорад. Онҳо ба маблағи 870 миллион доллар содирот ва ба маблағи 8,6 миллиард доллар воридот мекунанд. Ҳоло Толибон бояд мардумро ғизо диҳанд, дастгоҳи давлатиро нигоҳ доранд." - шарҳ дод, Ниссор Муҳаммад Умар, корманди илмии Пажӯҳишгоҳи шарқшиносии Академияи илмҳои Русия, директори Маркази омӯзиши Афгонистони муосир, дар мусоҳиба бо РИА Новости .
75 дарсади хароҷоти давлатӣ маъмулан аз ҳисоби кумакҳои байналмилалӣ сурат мегирифт. Кобул дар як сол беш аз 4 миллиард доллар мегирифт. Аз ин ба баъд кас наметавонад ба он умед бандад.
Ба гуфтаи раиси Бонки марказии Афғонистон, Аҷмал Аҳмадӣ, ки аз кишвар фирор кардааст, бештари маблағҳое, ки мақомоти қаблӣ ҷамъ кардаанд, берун аз ҷумҳурӣ ҳастанд. Аз нуҳ ҳафт миллиард долларз захираҳои асъории дар Иёлоти Муттаҳида нигоҳ дошта мешаванд. Маъмурияти Байден ин активҳоро мунҷамид карданист.
Афғонистон бо болоравии сатҳи таваррум, коҳиши қурби пули миллӣ ва афзоиши фақр рӯбарӯ аст. Агар ҳукумати нав ба эътирофи ҷомеаи байналмилалӣ ноил нашавад.
Аммо Ниссор Муҳаммад Умар бар ин бовар аст, ки кишварҳои минтақа ба зудӣ бо Толибон* ба муколама медароянд. Ин маънои онро дорад, ки режим метавонад сарчашмаҳои нави даромад дошта бошад.
* - созмони террористии мамнӯъ дар Тоҷикистон, Русия ва бархе кишварҳои дигар