Бозори сӯзишвории Тоҷикистон: моро чӣ интизор аст?

ДУШАНБЕ, 6 март - Sputnik. Барои Тоҷикистон оғози соли 2021 бо болоравии бесобиқаи нархи сӯзишворӣ, бахусус бензин ва дизел рост омад. Сӯзишворӣ аз нимаи моҳи январ ба таври бесобиқа гарон шуда истодааст ва ба гуфтаи коршиносон, метавонад то охири моҳи март рекордҳои нав ба даст орад.

Тибқи пешгӯии таҳлилгарон, як литр бензини АИ-92, ки имрӯз 7,8 сомониро ташкил медиҳад, то 10 март ба 8,4 сомонӣ мерасад ва дар охири моҳ дар маҷмӯъ ба 9 сомонӣ ҷаҳида мешавад.

Бино ба пешбинии таҳлилгарон, қимати як литр бензини АИ-92 ва сӯзишвории дизелӣ, ки ба 3 март 7,8 сомонӣ арзиш дошт, 10 март ба 8,1 ва 31 март – 9 сомонӣ хоҳад расид.

Чуноне коршиносон ба Sputnik Тоҷикистон шарҳ доданд, ин афзоиш қабл аз ҳама ба болоравии нархи харид аз корхонаи тавлид бастагӣ дорад, ки агар бензини АИ-92 – ро якуми январ ба нархи 300 доллар сари тон содир мекард, 14 январ нарх якбора ба 355, 1 феврал – 395, 4 феврал – 425 ва 1 март ба 475 доллар содир мекунад (курси расмии 1 доллар – 11 сомониву 31 дирам).

Дар баробари он нархи фурӯши чаканаи бензин дар бозори дохилӣ низ дастхуши тағйирот шуд. Агар якуми январ то 14 январ 1 литр бензини АИ-92 0,58 сент арзиш дошт, ин нарх 1 феврал ба 0,61, 17 феврал – 0,64 ва 1 март – 0,66 сент афзуд.

Тоҷикистон ба таври истисноӣ аз фаровардаҳои нафти Brent харидорӣ мекунад ва ин ҳама тағйире ҳам, ки нархҳо ба вуҷуд омад, ба боло рафтани қимати ин навъи нафт дар бозори ҷаҳонӣ рабти мустақим дорад. Нафти Brent агар якуми январ 51,72 доллари сари тон дар бозори ҷаҳонӣ харидуфурӯш мешуд, 14 январ ба 55,49, 1 феврал – 55,71, 4 феврал – 58,68, 17 феврал – 63,40 ва 1 март ба 65,65 доллар боло рафт.

Бино ба ҳисобу китоби яке аз ширкатҳои пешгоми ин бозор дар Тоҷикистон, дар ҳоли воридоти 3 ҳазору 500 тон бензини АИ-92 1 марти соли равон 1 тон бензин ба бозори кишвар ба қимати 550 доллар ворид шудааст. Агар килограм ба литр баргардонида шавад, дар чунин ҳол 3,5 ҳазор тон бензин ба 4 ҳазору 666 литру 667 милилитр табдил ёфта, арзиши омории он 21 миллиону 759 ҳазору 238 сомонӣ хоҳад буд.

Дар дохил фарқият аз ҳисоби қурби асъор (конвертатсия) 381 сомонӣ сари 1 тон аст, ки дар умум 1 миллиону 333 ҳазору 500 сомониро ташкил хоҳад дод ва хароҷотро ба 26 миллиону 482 ҳазору 605 сомонӣ хоҳад расонд. Баъд аз ин дигар хароҷоти муомилотӣ, ки 15% ҳисоб мешаванд, сари нарх нишаста, 3 миллиону 972 ҳазору 390,75 сомониро ташкил медиҳад ва ҷамъи умумии хароҷотро ба 30 миллиону 454 ҳазору 995,75 сомонӣ мерасонад.

Ширкат сатҳи даромаднокиии худро 4,5% муайян кардааст, ки 1 миллиону 370 ҳазору 474,81 сомонӣ хоҳад буд ва хароҷоти умумиро ба  31 миллиону 825 ҳазору 470,56 сомонӣ баробар карда, нархи фурӯши бензин бе андози арзиши илова (ААИ) 6 сомониву 82 дирамро ташкил хоҳад дод.

Андози арзиши илова дар ин ҳол дар ҳаҷми 1 сомониву 23 дирам сари ҳар литр менишинад ва нархи аслии фурӯши ҳар литр 8,05 сомонӣ хоҳад шуд.

Ин ба он маъност, ки ин ширкати бузург аз 1 март бояд 1 литр бензинро ба 8,05 сомонӣ ба фурӯш мегузошт, аммо бино ба иттилои мо, ширкат тасмим гирифтааст, ки то ҳадди имкон захираҳои пешинаашро бо ҳисобу китоби қаблӣ фурӯшад ва як далели имрӯз, 5 март ҳамоно дар атрофи 7,8 сомонӣ қарор доштани нархи бензину сӯзишвории дизелӣ ба ҳамин далел аст, аммо ин муваққатӣ хоҳад буд.

Мутахассисон далоили беист боло рафтани қимати бензину сӯзишвории дизелиро аз авомиле вобаста медонанд, ки бештар решаи хориҷӣ доранд.

Омили аввал, аз фаъолият бозмондани корхонаи Атирау дар Қазоқистон аст, ки на фақат 30% бензини содиротии ин кишвар, балки 30% - и талаботи дохилии ин кишварро низ бароварда мекунад. Ба қавли мутахассисин, корхонаи бузургтарини бензини Қазоқистон аз кор мондааст ва маълум нест, ки кай таъмир шуда, ба кор медарояд. Ҳадди ақал то охири моҳи март фаъол шудани он пешбинӣ намешавад.

Омили дуюм, коҳиши истеҳсоли бензин дар ду корхонаи нафтии Ӯзбекистон аст, ки бино ба иттилои дарёфтӣ, ба 15% - и зарфияти худ фаъолият доранд. Кор ба ин ҷо кашидааст, ки ҳам Қазоқистон ва ҳам Ӯзбекистон дар ҳоли ҳозир худ аз хориҷ бензин ворид мекунанд.

Омили сеюм, қарори ҳукумати Қирғизистон дар бораи манъи содироти маводи нафтӣ аз ин кишвар аст, ки 3 март ба ҳукми иҷро даромад. Ин кишвар агарчи дар воридоти сӯзишвории Тоҷикистон 2,02% (соли 2020 - 11 ҳазору 780, 93 тон, ба маблағи 5 миллиону 333 ҳазору 248 доллар) саҳм дорад ва сеюмин кишвари воридкунандаи маҳсулоти нафтӣ пас аз Русия (78,43%) ва Қазиқистон (15,24%) ба ҳисоб меравад, амалан маводи нафтиро ба таври қочоқ ба Тоҷикистон дубора содир мекард ва ин ҳол мӯҷиби эҷоди як гуна эътидол дар қимати ин навъи мавод мешуд.

Дар ҳамин ҳол, агар бо курси доллар ба сомонӣ қимати бензини АИ-92 бо солҳои қабл қиёс шавад, дида мешавад, ки ин нарх боло нарафта, балки ҳамоно поён аст.

Масалан, агар 1 литри ин навъи бензин ба якуми январи солҳои 2010 – $0,77 (3,3 сомонӣ), 2013 – $1,38 (6,57 сомонӣ), 2019 - $0,80 (7,59 сомонӣ), 2020 - $0,75 (7,3 сомонӣ) ва 2021 – $0,58 (6,5 сомонӣ) буд, бино ба иттилои расмӣ, 26 феврали соли равон $0,66 (7,5 сомонӣ) – ро ташкил дод. Дар ҳоли ба 9 сомонӣ расидани нархи як литр бензин низ нарх ба 1 доллар наздик нахоҳад шуд.

Аммо ба қавли мутахассисон, кам шудани даромади аҳолӣ, қабл аз ҳама ба далели баста будани марзҳо ба рӯи муҳоҷирини меҳнатӣ, боло рафтани қимати маводи нафтиро ба мушкили бузург табдил медиҳад.

Коршиносон чанд роҳи дар ҳадди эътидол нигаҳ доштани вазъро пешбинӣ мекунанд, ки қабл аз ҳама ба таври муваққат бардоштани андози арзиши илова (ААИ) ва дар ҳоли бадтар шудани вазъ дигар хароҷот мебошад.

Дар акси ҳол, боло рафтани қимати сӯзишворӣ қабл аз ҳама дар низоми нақлиётӣ ва кишоварзӣ мушкили зиёд эҷод мекунад, ки ин вазъ мӯҷиби боло рафтани нархи дигар маҳсулоти ниёз аввал ва хизматрасониҳо хоҳад шуд.Дар чунин ҳол то куҷо таъсир бардоштани вазъи сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоии мардум низ то ҷое қобили тасаввур хоҳад буд.