ДУШАНБЕ, 23 дек — Sputnik. Хариди доллар дар Тоҷикистон солҳои охир хело мушкил гардидааст.
Давоми тамоми соли 2020 арзиши сомонӣ коҳиш меёфт, асъори хориҷӣ бошад гарон мешуд. Дар моҳи январ арзиши 1000 рубл - 157 сомонӣ, 1 доллар - 9,6 сомонӣ ва 1 евро баробари 10,8 евро буд. Дар моҳи декабр вазъ ба куллӣ тағир ёфт: феълан 1000 рубл - 152 сомонӣ, 1 доллар - 11,3 сомонӣ ва 1 евро - 13,7 сомонӣ аст.
Бино бар маълумоти Бонки миллии Тоҷикитсон, дар натиҷаи ҷамъбасти соли 2020, пули амрикоӣ 16,7 дар сад гарон шудааст.
Танҳо дар аввали моҳи ноябр, танзимкунанда қурби долларро нисбати сомонӣ якбора 9,4% - аз 10,3 то 11,3 сомонӣ зиёд кард.
Танзими молиявӣ ин ҳодисаро "ислоҳи яквақтаи қурби расмӣ барои паст кардани фишори қурб, таъсири хавфҳои асъорӣ ва бартараф кардани фарқи байни қурби расмӣ ва ғайрибонкӣ" номид.
Чунин тадбир, дарвоқеъ, дер боз ногузир буд: ҳанӯз дар моҳи сентябр таҳлилгарони БОР асъори тоҷикиро аз будаш зиёд баҳододашуда гуфта буданд.
"Сомонии тоҷикӣ беш аз ҳад арзишгузорӣ шудааст, ки беқурбшавии он моҳҳои март - июни соли 2020 зиёд набуд", - гуфта мешуд дар ҳисоботи бонк.
Зимнан, дар моҳи март, БМТ қурби сомонӣ дар баробари долларро дар як рӯз 5% коҳиш дод. Бонк ҷуръат накард, ки ҳамон як "найранг"-ро , дар моҳҳои сентябр-октябр такрор кунад, зеро интихоботи президентӣ дар пеш буд ва чунин ҷаҳиши шадид дар бозори асъор ногузир ба имиҷи сарвари давлат таъсири манфӣ мерасонид.
Пас аз интизори таваққуфи байни шумориши овозҳо, эълони натиҷаҳо ва савгандёдкунии президенти тозаинтихоб Эмомалӣ Раҳмон, БМТ беқурбшавии навбатии сомониро эълон кард ва сабабҳои ин тадбирро шарҳ дод. Тибқи гуфтаи бонки танзимгар, чунин тасҳеҳ воридоти маблағҳоро ба низоми бонкӣ аз ҳисоби гардиши асъори ғайрибонкӣ меафзояд, зеро меъёри муқарраркардаи давлат ҳоло нисбат ба бозори сиёҳ фоидаовартар аст.
Дар амал, "саррофон" -и ғайриқонунӣ фаъолияташонро ҳамагӣ ду рӯз қатъ карданд ва дубора аз сар гирифтанд, аммо бо арзишҳои баландтар. Огоҳии шадиди БМТ дар бораи "ҳама амалиётҳои асъорӣ бояд дар бонкҳо, филиалҳо, нуқтаҳои мубодилаи асъор ва терминалҳо анҷом дода шаванд ва вайрон кардани қоидаҳо боиси ҷазои маъмурӣ ва ҷиноятӣ мешавад" бесамар монд.
Коршинос гуфт, ки доллар дар соли 2021 чӣ қадар поин хоҳад рафт
Дар ҳисоботи БРАО пешбинии тағйири арзиши асъори кишварҳои узв дар бастагӣ бо рушди пандемияи коронавирус нишон дода шудааст.
"Динамикаи минбаъдаи қурби мувозинат аз бисёр ҷиҳат ба рушди пандемияи COVID-19 ва барқарорсозии рушди эҳтимолии иқтисодӣ вобаста аст. Дар сурати сенарияи манфӣ, беқурбшавии тамоюли асъорҳои миллӣ метавонад минбаъд низ афзоиш ёбад", - боварӣ доранд муаллифон.
Ин барои Тоҷикистон чӣ маъно дорад? Дар буҷаи кишвар танҳо чор манбаи асосии вориди асъор мавҷуданд: интиқоли маблағҳои муҳоҷирони меҳнатӣ, сармоягузории назарраси Чин, фурӯши алюминий ва грантҳои ташкилотҳои молиявии байналмилалӣ.
Аввалин ва сеюм бо таъсири пандемия "хушк шуданд", воридоти дуюм ва чорум идома дорад, аммо кам. Дар шароити марзҳои тақрибан саросар пӯшида, муҳоҷирон ва содиркунандагони "металли болдор" пули зиёде ба даст намеоранд ва сармоягузорон ва грантдиҳандагон диққаташонро бештар ба минтақаи худ ҷалб мекунанд.
Ва агар дар кишварҳои аз ҷиҳати иқтисодӣ рушдкардаи минтақа, аз қабили Қазоқистон ва Ӯзбекистон, мақомот ва аҳолӣ ба саноати маҳаллӣ такя карда тавонанд, пас дар Тоҷикистон чунин нест. Ҷумҳурӣ аз воридот басо вобастагӣ дорад, ки содиротро қариб ба як миллиард доллар пештар гузаштааст.
Ҳатто президент, ки дар ҷаласаи СММ суханронӣ мекард, маҷбур шуд, ки чунин вобастагии ваҳшатнокро эътироф кунад.
Қариб 65% молҳои истеъмолӣ ва маҳсулоти хӯрокворӣ ба кишвар аз хориҷа ворид карда мешаванд, сӯзишворӣ ва равғанҳои молиданӣ пурра ворид карда мешаванд. Барои хариди ин ҳама маҳсулоти ҳаётан муҳим асъор лозим аст ва дар кишвар камбуди шадиди он ба назар мерасад.
Охирин бо хароҷоти калони буҷет барои ба итмом расонидани нерӯгоҳи барқи обии Роғун - иншооти стратегӣ ва орзуи миллии Тоҷикистон масраф мешавад. Қаблан аз минбарҳои баланд изҳорот дода мешуд, ки сарфи назар аз ҳама гуна монеаҳо ин раванд идома хоҳад ёфт.
Дар натиҷа, нархи сӯзишворӣ ва маҳсулоти ниёзи аввалия (орд, равған, шакар ва ғайра) дар ҷумҳурӣ мутаносибан ба болоравии доллар афзоиш ёфт. Фурӯши маҳсулот аз захираи давлатӣ бо нархҳои кӯҳна, чуноне ки интизор мерафт, таъсири назаррас нарасонд, аҳолӣ маҷбур шуд, ки "камарашро сахт бандад".
Иқтисоддонҳо гуфтан, кадом асъор нисбат ба доллар фоидаовартар аст
Дар чунин шароит, ба ягон болоравии назарраси иқтисодӣ умед бастан маъное надорад - саноати воридотӣ, ки дар ҷумҳурӣ аксариятро ташкил медиҳад, бидуни тазриқи асъор ба рукуд "маҳкум" шудааст. Вазъро метавонист тавассути фурӯши захираҳои тилло ва асъор наҷот дод, аммо Тоҷикистон аллакай чунин амалро дар соли 2020, дар миқёси бесобиқа анҷом додааст ва аз эҳтимол дур аст, ки дубора чунин кунад.
Пас маълум мешавад, ки пандемияи COVID-19 моҳ ба моҳ ба иқтисодиёти ҷумҳурӣ зарбаҳои ҳалокатовар мезанад. Мутаассифона, "тоҷ"-и сомонӣ вазнинӣ мекунад.
Иқтисодшиносон, бесабаб нест, пешбинӣ мекунад, ки дар оянда вазъ боз ҳам бадтар хоҳад шуд. Бонки Миллӣ маҷбур мешавад сиёсати коҳиши арзиши сомониро идома диҳад, тибқи пешгӯиҳо, беқурбшавии сомонӣ баҳори соли оянда дар назар аст.
Дар натиҷа, бояд афзоиши нархи ҳама молҳои воридотиро, ки дар Тоҷикистон аксариятро ташкил медиҳанд, мутаносибан бо тағирёбии қурб интизор шуд. Тиҷорат, аз хурд то калон, ба рукуд рӯ ба рӯ мешавад ва некӯаҳволии мардум низ коҳиш хоҳад ёфт.
Раиси Бонки миллӣ сабаби боло рафтани қурби долларро гуфт: кори ҳаннотон маҳдуд мешавад
Умеди каме ба ташаббусҳои ахири мақомоти Русия, ки иқтисодашон аз норасоии муҳоҷирони меҳнатӣ танг шудааст, ҳаст. Дар Маскав ва як қатор дигар минтақаҳои Федератсияи Русия аллакай ҳаҷми пардохти патентро кам карданд.
Агар масъалаи роҳ ёфтани қувваи корӣ аз Тоҷикистон ба Русия ҳал шавад, воридоти асъор камтар бошад ҳам ба буҷаи Тоҷикистон бештар мешавад ва фишори пандемияро ба иқтисоди ҷумҳурӣ коҳиш хоҳад дод.