ДУШАНБЕ, 20 май — Sputnik. Лоиқ Шералӣ, яке аз шоирони муосирест, ки ифихори адабиёти тоҷик аст. Ӯро маҳбубтарин шоир ва фарзанди миллат меноманд.
Адабиётшиносон, шоирон, дӯстон ва ҳаводоронаш аз эҷодиёту шахсияти ӯ гуфтанду навиштанду мегӯянд. Ҳунармандони дохиливу хориҷӣ шеърҳояшро ба тори мусиқӣ мекашанду хоҳанд кашид...
Лоиқ агар умр вафо мекард, 20 майи соли равон 78-сола мешуд. Sputnik Тоҷикистон дар арафаи зодрӯзи шоир мусоҳибаи ихтисосиеро бо ҳамсари Лоиқ Зебуниссо Қутбиддинова мунташир мекунад.
Қутбиддинова дар мусоҳиба бо рӯзноманигор Шервони Умриддин аз Лоиқе гуфтааст, ки бештар аз ӯ касе намешинохт: хоксор, сода, меҳрубон ва ғамхор - ғамхори ҳама, оила, Ватану миллат.
Ӯ аз Лоиқи заминие гуфтааст, 32 сол дар бараш буд -дар шодӣ, дар мушкилӣ, дар ғам. Аз Лоиқе гуфтааст, ки замоне эркаи замон буд, вале аз худ нарафт. Рӯзи шодии миллат хурсандӣ карду рӯзи мотам гирист, фарёд кард.
Аз хурдӣ Лоиқро дӯст медоштам
- Муаллимаи азиз, Шумо дар гузашта тасаввур мекардед, ки ҳамсари чунин як шахсияти машҳур мегардед?
- Мо бо ихтиёри модаронамон хонадор шудем. Вақте Лоиқ оиладор шудан мехоҳанд, модар мегӯянд, ки "ман вай духтарҳои хушкардаи туро келин намекунам". Ҳамааш бо хости ман мешавад. Лоиқ чунин ранг гирифтани ҳолро дида мепурсанд, ки "шумо киро хуш кардаед?", модараш мегӯянд духтари додарамро - яъне маро. Лоиқ розӣ мешаванду онҳо ба хостгорӣ меоянд.
Ман ҳеҷ тасаввур намекардам, ки ба писари аммаам шавҳар мекунам. Лоиқро аз хурдӣ чун бародарам дӯст медоштам. Лоиқро дар оилаамон ҳама дӯст медошт, он вақт шоир донишҷӯи донишгоҳи омӯзгорӣ буданду касе фикр ҳам намекард, ки чунин шахси машҳур мешаванд.
Хулоса, хушдоманам ба хостгорӣ меоянд, модарам зуд дуто нонро мегиранду мешикананду мегӯянд, ки духтарамро ба ҳамин додам. Ҳамин тавр, ману Лоиқ оиладор мешавем.
Худоро шукр, ки зиндагии бисёр хубе ҳам доштем, худро хушбахт меҳисобам.
Лоиқ сода, одӣ ва меҳрубон буд
- Ба чашму дили Шумо дар назарҳои аввал устод чигуна шахс менамуданд?
- Вақте ман фаҳмидам, ки моро хонадор карданӣ ҳастанд, бисёр сахт эътироз кардам. Гуфтам, ки Лоиқ барои ман мисли бародар аст. Гуфтам, ки мехостам, ки дар тӯйи бародарам рақс кунам, хурсандӣ кунам... Очаам гуфт, ки акнун баъди тӯй рақс мекунӣ.
Рӯзҳои аввали зиндагиамон аҷоиб буданд. Ман бисёр қошу қабоқҳоямро меандохтаму ба Лоиқ нигоҳ намекардам. Боре ӯ пеш аз тӯй маро ба кино даъват кард. Ман бошам дар посух гуфтам, ки киноравак нестам. Баъди тӯй, вақте ба Лоиқ гуфтам, ки маро кино бар, ӯ ҳам шӯхӣ карду гуфт, ки ман киноравак набудам-ку. Ҳамин тавр ҳарду ҷое намерафтем. Ҳар рӯз ба очаам занг зада гиря мекардам.
Баъдтар, албатта одам одат мекунад. Ҳамон меҳру муҳаббате, ки дар бачагӣ нисбати Лоиқ доштам, ба ишқи бузурге табдил ёфт. Оҳиста - оҳиста бо мурур ҳамааш хуб шуд. Лоиқ одами бо меҳру муҳаббат буд. Ӯро имкони дӯст надоштан, набуд.
- Устод дар хона чигуна мард буданд? Муносибаташон бо наздикон чигуна буд?
- Лоиқ дар муносибат бо ҳама як хел буданд ва марди одӣ ҳам буданд. Ӯро дар хона ҳеҷ кас намегуфт, ки вай шоир аст. Мисол, вақте ки шеър эҷод карданӣ мешуд, ё китоб хонданӣ мешуд, ҳеҷ вақт аз мо талаб намекард, ки ором бошем, овоз набарорем, ё умуман дар хона сиёсати сахт намекард. Ягон касро ҷанг намекард. Ягон касро гапи баланду паст намезад. Баъзан ягон вақт ки қаҳраш меомад, ё асабонӣ мешуд, муддате гап намезад ва ором меистод. Як муддат худашро ба даст мегирифт. Баъд насиҳат мекард.
Ҳеҷ вақт, ҷангу ҷангҷол карда, дод зада, гапи пасту баланд заданашро мо нашунидем ва надидаем. Ҳатто ба фарзандонашон ҳам ҳамин гуна муносибат дошт. Баъзан бачаҳо шӯхӣ мекарданд. Лоиқ онҳоро мегирифту сахт ба оғӯш мекашиду мегуфт, ки бачаи хушрӯи беақли додо. Ҳамин гап барои бачаҳо бас буд.
Боре писарам Ромиш мошини "Волга" - ро пинҳонӣ рондаасту аз ӯҳдааш набаромада, онро аз кор баровардааст.
Лоиқ он вақт дар Масква буданду вақте баргаштанд, мошинро хабар гирифтанӣ рафтанд. Аз он ҷо сахт асабонӣ шуда баргаштанд. Маълум шуд, Ромиш танҳо ин корро накарда, бо Баҳриддин - писари апаашон ҳарду ронандагӣ кардаанд. Лоиқ ҳардуро ҷеғ заданд. Бачаҳо сари хам назди шоир ҳозир шуданд. Лоиқ фарёд накарданд, ба касе дод нагуфтанд, танҳо гуфтанд, ки "вақте мошинро ронда наметавонӣ, он аҷали тайёр аст. Мошин оҳанпора асту онро метавон таъмир ё нав кард, аммо ҷони одамро наметавон харид". Ҳаминро гуфтанду аз чашмонашон ашк баромад ва хона даромад. Бачаҳо чунон аз карда пушймон шуданд. Баҳриддин гуфт, ки "кош тағоям моро шаттаборон мекарданд". Ана чунин буд муносибати шоир дар хона.
Лоиқ баъзан аз маҷлисҳо малӯлу хафа шуда хона меомаданд. Дар чунин вазъиятҳо фарзандонашонро даъват мекарданду бо онҳо шоҳмотбозӣ мекарданд ӯ аз духтаронашон хоҳиш мекарданд, ки рақс кунанд. Бо ҳамин тамоми мушкилот аз назараш дур мешуд, ӯ ҳеҷ гоҳ қаҳрашро дар сари оила намерехт.
Ӯ марди сода буд. Аз чеҳрааш аз вазъияташ зуд мефаҳмидем, ки хурсанд аст, хафа аст ё гурусна аст. Вақте ки гурусна бошад як нигоҳ мекард, гап намезад танҳо ба тарафи ошхона ишора мекард. Мо зуд мефаҳмидем, ки маънояш чӣ таом дорӣ аст. Мо даррав аз пайи дег мешудем. Ҳеҷ гоҳ аз паси таом дер ё зуд омода шудани он доду фарёд намекард. Баъзан то омода кардани мо ба хонааш мерафту машғули китобҳояш мешуд. То дараҷае ки аз хӯрок фаромӯш мекард.
Додом мегӯянд, ки дар хона нестанд
- Устод Лоиқ кадом таомҳоро дӯст медоштанд?
- Бештар хӯрокҳои хамирӣ - угрову мантуву самбӯсаро нағз медиданд. Оши палавро дӯст медошт. Лоиқ шӯрборо умуман нағз намедиданд. Мегуфтанд барои пухтани он ҳунар лозим нест.
- Реҷаву тартиби кори устод чигуна буд?
- Лоиқ умуман реҷаи корӣ надоштанд. На реҷаи корӣ дошт ва на реҷаи хоб. Баъзан саросемавор аз кӯча меомаду қаламу қоғаз меқапид ва шеър менавист. Дар чунин вақтҳо ӯ гуруснагиашро ҳам ҳис намекард. То ҳамон чизи дар сараш бударо ба рӯи коғаз наорад, аз ҷояш намехест.
Ҳамин тавр, субҳ метавонист нахезад ва мегуфт, ки ман нестам. Вақте Лоиқро пурсида занг мезаданд, агар мабодо гӯшак ба дасти духтарчаи хурдиамон расад, мегуфт, ки додом мегӯянд, ки ман нестам. Падараш баъд мегуфтанд, ки ҳамин Мумтоз маро мефурӯшад.
- Ҷои корашон он вақт куҷо буд?
- Аввал дар маҷаллаи "Садои Шарқ" буд, ки корашро он ҷо дар вақт - вақташ иҷро мекард. Талаб мекард, ки маҷалларо ба чоп диҳанд. Кӯшиш мекард, ки бе ягон мамоният "Садои Шарқ" нашр шавад. Лоиқ вақте ки ба Бунёди забон гузаштанд, он ҷо ҳам, фармоишҳоро дар вақташ иҷро мекарданд. Вале дигар вақт метавонистанд кор нараванд ва истироҳат кунанд ва мегуфтанд, ки ман нестам. Ягон вақт ман бемор намегуфт. Ман баъд ҳазломез мегуфтам, ки устод дар хоби эҷодӣ ҳастанд.
- Аз ҳама зиёд кадом хислати устод Лоиқ Шералиро ёд мекунед?
- Лоиқ одате доштанд, ки шабҳо дертар ба хона меомаданд. Он кас як шеър доранд, ки ҳоло суруд шудааст: "Шишта будам ними шаб, ки тақ – тақи дарвоза шуд, Омаданҳои ту ёд омад, хуморам тоза шуд". Ҳамин чизро ҳар вақт ёд мекунам. Боз, бо мошин ҳамроҳ ба шаҳри Панҷакент сафар мекардем - ин чизҳо ҳар лаҳза дар пеши назарам меояд. Ҳар вақте, ки аз ҳамин роҳ ба шаҳри Панҷакент меравам, тамоми роҳ хотираҳо аз нав зида мешаванд. Аз нав ёд мекунам. Умуман тамоми корҳои Лоиқ аҷиб буданд. Ягон рӯзе нест, ки мо ӯро ёд накунем.
- Аз фарзандон ва наберагони устод кӣ бештар ба он кас монанд аст?
- Писари якумамон - Диловар. Ҳатто президент Эмомалӣ Раҳмон гуфта буданд, ки сахт ба Лоиқ монанд аст. Ба як набераам номи бобояшро гузоштем. Ӯ бисёр ба Лоиқ монанд аст, аз рӯи хислату рафтор ҳам ба бобош монандӣ дорад. Мисли Лоиқ ҳозирҷавоб ва шӯх аст.
- "Модарнома" – и устод баёнгари муҳаббати устод нисбати модарашон аст. Муносибати онҳо чигуна буд?
- Лоиқ модарашонро бениҳоят бисёр дӯст медоштанд. Ягона пушаймонии шоир баъди гузаштани модар, зуд – зуд аз ҳоли он кас хабар гирифта натавонистанашон буд. Мо дар Душанбе зиндагӣ мекардему модар дар Панҷакент. Вақте мо хостем, ки модар ҳамроҳи мо дар шаҳр бошанд, он кас рад карданд. Гуфтанд, ки ҳаёт дар деҳа авлотар аст. Ё вақте ба Душанбе ба хонаи мо меҳмон мешуданд, бештар аз 10 рӯз намеистоданд. Пас мегуфтанд, ки биё манро ҷавоб деҳ, бачам, ба деҳоти худам рафтан мехоҳам.
Он кас бисёр зани оқила, меҳнаткаш ва ҳунарманд буданд. Ягон лаҳза ором намегирифтанд. Ҳамеша дар меҳнат буданд.
Муносибати модару писар бисёр аҷиб ҳам буд. Вақте ки Лоиқ деҳот мерафтанд, он кас як чӯби дарозро мегирифтанду мегуфтанд, ки "ту фаромӯш накун, ҳоло ҳам фарзанди манӣ. Ту агар шоири номдор шуда бошӣ ҳам, барои ман ҳамон Лоиқ ҳастӣ. Ман ҳозир барои дер омаданат, туро як "химчакорак" мекунам". Баъд Лоиқ гирд - гирди ҳавлӣ медавиданду модар дар даст чӯб аз қафояшон.. Ин ҳама шӯхие беш набуд, албатта. Аммо муносибати аҷиби модару писар буд...
"Модарнома" нотакрор аст. Он барои тамоми модарон навишта шудааст. Лоиқ меҳру муҳаббат, эҳтироми бениҳоят бузурге нисбати зан ва модар дошт. Вай тамоми занҳои калонсолро мисли модари худаш эҳтиром мекард. Вақте Лоиқ аз дунё гузаштанд, модари ман 90-сола буданд. Чунон дар ғами домодашон сӯхтанд, ки худашон мегуфтанд, бояд ба 100 медаромадам, вале 10 соли умрамро бо ғами Лоиқ тамом кардам. Дар ҳақиқат бади чанде дар сини 90-солагӣ гузаштанд.
- Зимнан мехостам дар бораи падари устод Лоиқ Шералӣ суол кунам. Аз хондани шеърҳояшон пай бурдам, ки миёни ин хонавода ҷудоии падар аз модар буд. Ё ман хато фаҳмидам?
- Падари Лоиқ моҳи январи соли 1972 аз олам гузаштанд. Падарашон бисёр як марди хоксор буданд. Вале, дар ҳақиқат падару модари Лоиқ аз ҳамдигар ҷудо буданд. Сабабашро ман намедонам. Аммо мо бо он кас ҳам рафтуомад доштему муносибати падару писар хуб буд.
Лоиқ ба ман як ҳодисаи аҷиберо нақл карда буданд, ки аз шӯхтабиатии падарашон гувоҳӣ медиҳад. Боре падарашон аз деҳот ба шаҳр ба бозор меоянду дар чойхона мешинанд. Аз куҷое падари ҳунарманд Ҷӯрабак Муродов ҳам меоянду дар чойхонаи шаҳри Панҷакент мешинанд. Бобои Шералӣ одами хоксор буданд, ҳар одам ин касро намешинохт. Аммо халқи Панҷакент, ки падари Ҷӯрабекро хуб мешинохт, дар гирдашон ҷамъ мешаванду дар бораи Ҷӯрабек мепурсанд. Куҷо аст, чӣ кор мекунад, суруди нав омода мекунад ё не ва ҳоказо. Бобои Шералӣ ин ҳамаро каме мушоҳида карда истода, сипас чойи кабутро нӯшидаравон як луқма ҷониби падари Ҷӯрабек мепартоянд ва ҳамаро механдонанд. Мегӯянд, ки ин ҳамон бачаи ман аст, ки менависаду пас бачаи ту мехонад...
Давом дорад...