ДУШАНБЕ, 9 июн — Sputnik, Андрей Котс. Таҳқиқи комплекси саноатӣ бо масоҳати 12 гектар кори осон нест. Баъзан бозёфтҳои хавфноке кашф мешаванд.
Қариб комилан хароб шудааст
Барои рӯзноманигорон даромадгоҳи "Азовстал" танҳо аз тарафи шарқ – тавассути ноҳияи Левобережний кушода аст. Дар даромадгоҳ танки куҳнаи шӯравии Т-55 мисли посбони хомӯш “ях бастааст”. Се ҳафта пеш онро пояе, ки аз тирборон сахт осеб дида буд, базӯр нигоҳ медошт. Барои он ки пурра аз блоки бетонӣ наафтад, низомиёни ҶМД тавассут мошин ин бозмондаи нодирро ба посгоҳи худ бурданд. Холо онҳо аз офтоби сӯзони июн дар сояи мошини ҷангӣ пинҳон шудаанд.
Роҳи пур аз қатаот ва пораҳои бетон ба купрӯке мебарад, ки дар он ҷо гарнизони “Азовстал” яроқи шахсии худро супурда, асир шудаанд. Аз ин ҷо танхо як қисми ками коргоҳ намоён аст. Вале бо вуҷуди ин рӯшан аст: як маҷмуаи коргоҳи азим ба филизоти печхӯрда, бинохои сӯхташуда, таҷҳизоти вайрона — чӣ мулкӣ ва ҳам ҳарбӣ табдил ёфтааст.
Корхона қариб тамоман нобуд шуд. Тасвири хароби корхона ҳатто суратҳои онро дар моҳи сентябри соли 1943, вақте ки нозиҳои олмонӣ ақибнишинӣ мекарданд, кулли объектҳои тавлидиро хароб кард, таҳтушшуо қарор медиҳад. Аз ҷиҳати назариявӣ ҳама чизро аз нав сохтан мумкин аст. Аммо аввал шумо бояд майдони хеле калон, харобаҳоро тоза кунед.
Коргоҳ - қалъа
Дар воқеъ “Азовстал” дар дохили шаҳр аст. Дар замони шӯравӣ дар ин чо 41 устохона ва 80 бинои калон сохта шуда буд. Дар он шумораи танҳо онхонаҳо ба 20 адад мерасид. Ва чӣ қадар бункеру биноҳои технологии зеризаминӣ дар он мавҷуд буд, ҳатто собиқадорони меҳнат дар маҳалҳо шумори онҳоро намедонанд.
Ҳанги “Азов” ва Бригадаи 36-уми алоҳидаи баҳрии қувваҳои мусаллаҳи Украина “Азовстал”-ро барои дифоъ бо як сабаб интихоб карданд. Дар лабиринтхои металлу бетонӣ ҳазорҳо мавқеи имконпазири снайперҳо, гранатомётчиён ва пулемётчиён мавҷуданд. Деворҳои ғафс аз тир ва снарядҳои танк муҳофизат мекунанд. Алоқаи зеризаминии шохадор ба шумо имкон медиҳад, ки агрегатҳоро аз як ҷо ба ҷойи дигар зуд гузаронед. Ва тавассути дарвозаҳои васеъ рондани техникаи ҳарбӣ, ки аз зарбаҳои ҳавоӣ пинҳон мешавад, осон аст.
“Шумо тасаввур карда метавонед, ки ҳуҷум ба ин қалъа ба чӣ мубаддал мегардид?”, - суол медиҳад ва меафзояд Андрей, корманди Вазорати корҳои дохилии ҶМД, ки ҳамроҳи журналистон буд: “Аз бункерҳои онҳо мо харитаҳои муфассали корхонаро ёфтем, ки дар он хатти мудофиа муайян шуда буд. Умуман онҳо ба ҷанги ҷиддӣ тайёрӣ медиданд”.
Баҳсҳои вазнин
Ба ҷойи ҳуҷум "Азовстал" иҳота шуд, миномётҳои калонкалибри "Тюлпан" ва системаҳои "Солнцепек" оварда шуданд, ҳавопаймоҳои ҳомили бомбҳои вазнин ба ҳаво хестанд ва онҳо ба “ҳамвор” кардани комбинати металлургӣ шуруъ карданд.
Баъзе мағозаҳо тамоман хароб шудаанд. Дар қад-қади роҳ аз тарафи росту чап кратерҳои диаметрашон даҳ метр ва бо чуқурии чор метр ҷой доранд. Дар майдони кушоде, ки ба марказ наздиктар аст, техникаи шикастаи қувваҳои мусаллаҳи Украина, бронетранспортёрҳои "Бутсефалус" ба назар мерасанд.
"Онҳо аз ин ҷо тирборон карданд. Онҳо ба ноҳияҳои ғарбии Мариупол аз тӯпхона оташ заданд. Ва ҳамин ки мо ҷавоб додем, онҳо таҷҳизотро ба бино бурданд. Аммо вақте ки Русия аз ФАБ-3000 истифода кард, оташи ҷавобии онҳо зуд хомӯш шуд”, - мегӯяд роҳбалади мо.
Дар дохили биноҳои ба назар наҷотёфта бесарусомонии комил ҳукмрон аст. Дар сехи коркарди кокс таҷҳизоти шикаста ва осори сӯхтор ҳувайдост. Дар рӯйи девор гӯё барои масхара навишта буданд: "Қоидаҳои бехатарии сӯхторро риоя кунед". Якчанд девори бинои Маркази барқу гармидиҳӣ нест, ҳуҷраи генератор хароб шудааст. Дар сехи васлкунандаи роҳи оҳан ҳама чизро мошинҳои зиреҳпӯши вазнин пахш кардаанд.
Бо вуҷуди ин чизҳои ҳифз шудаанд. Онҳо арзон нестанд. Ҳамин ки корхона аз мина тоза карда мешавад, ба кор андохта мешавад. Пӯлод барои барқарорсозии Мариупол, ки дар ҷанг хароб шудааст, муҳим аст.
Мо чизе боқӣ намегузорем
Як афсари ҶМД мегӯяд, гарнизон тақрибан ҳама вақт дар паноҳгоҳҳои зеризаминӣ, ки аз замони шӯравӣ буданд, нишаста буд. Онҳо ба даҳҳо адад мерасанд. Даромадгоҳи яке аз бункерҳо нимабаста аст. Мо аз болои порахои бетони шикаста эҳтиёткорона ҳаракат карда, ба поён меравем. Бӯи тезе ба бинӣ мерасад. Дар рӯшании фонус скелетҳои сӯхтаи тӯрии артиш, либоси сӯхташуда ва баъзе оҳанпораҳои каҷшуда ба назар мерасад. Роҳбалад мегӯяд, қабл аз таслим шудан, сарбозони ҚМУ аксари аслиҳа ва лавозимоти ҷангиро аз ин ҷо дуздидаанд. Ва онро оташ заданд.
"На ба худам, на ба одамон, — шӯхӣ мекунад ӯ, — “пеш аз таслим шудан қариб ҳама чиз несту нобуд карда шуд, силоҳҳо корношоям шуданд, тепловизорҳо, объектҳои шабона ва коллиматорҳо шикастанд, тасмаҳои камарбандии тирро буриданд, кулоҳҳоро тирборон карданд, кислота ба ноутбукҳо рехтанд, телефонҳои мобилиро пора-пора карданд. Мо чизҳои камеро дарёфт кардем. Масалан, як чизи нодири осорхона - мусалсали Дегтярев аз солҳои Ҷанги бузурги ватанӣ ҳифз шудааст. Ва аз бункери дигар гитори хуберо "ғанимат" гирифтам".
Ё паноҳгоҳи ҳамсояро сӯзонда натавонистанд ё зарур надонистаанд. Дарҳои ғафси зиреҳпӯш қодиранд, ҳатто ба таркиши наздики минаи пурқувват тоб оваранд. Дар паси онҳо чанд хонаи барҳаво мавҷуд аст. Деворҳое, ки бо рангҳои сабз ранг карда шудаанд, барои мудофиаи гражданиянд.
Ҷанговарони ҚМУ ба умеди аз муҳосира баромадан сангарҳои худро раҳо карда, либосҳои коргарони "Азовстал"-ро пӯшиданд. Аммо каме аз онҳо тавонистанд, ки ба сӯйи шаҳрвандони мулкӣ гузаранд.
Ба рӯзноманигорон тавсия дода мешавад, ки ба либосҳо наздик нашаванд - "сюрприз"-и тарканда метавонад дар кисаи он бошад. Дар яке аз ҳуҷраҳо якчанд қуттии граната, патрон, гӯлулаҳои РПГ-7, камарбанди пулемётхои пурбор гузошта шудаанд. Ва дар паҳлуи арсеналҳои ғайриоддӣ китоби Фадеев - "Гвардияи ҷавон" аст.
Дар бункер бо икра
Бо таваҷҷуҳ ба вазъи ин бункер метавон гуфт, зиндагӣ дар ин ҷо бад набуд. Генератор, ванна, душ. Аммо хатти об доим тахриб мешуд, бинобар ин оби онҳо аз тариқи буталҳои пластикӣ рафъ мешуд. Яке аз анборҳо аз бастаҳои кушоданашудаи оби минералии газдор пур буд. Мувофиқи ҳисобҳои хоксорона, он барои як мохи дигар кофӣ буд.
"Ман аз ҷумлаи онҳое будам, ки таслимшудагонро тафтиш мекардам", - мегӯяд роҳбалад, - "дар яке аз онҳо як кӯзаи икраи сурх пайдо кардам. Он чӣ гуна солим мондааст, ба ақл рост намеомад. Дуюмӣ як панирро кашола карда, бо ду дасташ мефишурд. Сеюмӣ чор бастаи паштети гаронбаҳои фаронсавӣ дар борхалтааш дошт”.
Ва ҳол он ки ғурриши пай дар пайи афтидани бомбаҳо, пошидани гач аз шифт, торикии гирду атроф ва нарасидани қувваҳои мусаллаҳ гарнизонро аз ҷиҳати рӯҳӣ шикаста буд. Ба гуфтаи вазорати дифои Русия, ҳудуди дуву ним ҳазор ҷангҷӯ таслим шудаанд. Мубориза барои “Азовстал” ба охир расид. Аммо низомиён тахмин мезананд, ки гурӯҳҳои хурди мусаллаҳ эҳтимол то ҳол дар ҳудуди 12 гектар пинҳон бошанд.