“Асрори баҳсҳои марзӣ. Қиссаҳои инсонӣ”: “Гурги якка” ва духтараку “Қуръон” - аш

ДУШАНБЕ, 08 июн – Sputnik. Сокинони манотиқи марзии Тоҷикистон дар ҷамоатҳои Овчиқалъачаи ноҳияи Бобоҷон Ғафуров ва Чоркӯҳи шаҳри Исфара шоҳиди бадтарин саҳнаҳои харобиву сӯхтору даргириҳои охирини марзӣ миёни Тоҷикистону Қирғизистон буданд.

Ҳар яке аз онҳо ҳодисаеро нақл мекунад, ки агарчи содаву фаҳмост, аммо ба ҳеҷ ваҷҳ қобили дарк нест. Барои он ки ин қиссаҳоро дарк кунӣ, бояд худ ба ҷои ин инсонҳо бошӣ ва он чиро, ки онҳо аз сар гузаронда буданд, аз сар гузаронӣ. Бояд он ҷо зист, ки онҳо зиндагӣ мекунанд, балки ҳавоеро бояд нафас кашид, ки гоҳо аз дуди сӯхтору бӯи борут олуда шудааст.

Sputnik Тоҷикистон дар зер чанде аз ин қиссаҳоро манзури хонандагон мекунад.

Хонаи Абдурабеъ Ҷалолов, сокини 43 – солаи деҳаи Қалъача, дуруст миёни посгоҳҳои марзбонии Тоҷикистону Қирғизистон воқест. Аз хонаи ӯ байрақи сурхи Қирғизистон, ки болои посгоҳи марзии он кишвар насб шудааст, намудор аст. Аз 50 - метриаш роҳи Арқа – Исфана мегузарад.

Замони даргириҳои 29 апрел тирҳои дайду ё ҳадафманд аз силоҳҳо шиллик шуда, ба бому дару девор, ҳатто тирезаҳоро шикофта, ба даруни хонаи ӯ асобат мекарданд. Осори онҳо ҳанӯз ҳам бармало дида мешавад.

“Ин бори аввал нест. Ёдатон ҳаст, 16 сентябри соли 2019 вақте миёни марзбонони тоҷику қирғиз тирандозӣ шуду чор марзбони мо ба шаҳодат расида буданд? Ҳамон рӯз ҳазор дона преси пахолу чӯбу тахтае, ки барои сохтани як шипангу оғил харида будам, пурра ба коми оташ рафт”, - гуфт Абдурабеъ.

Вай то соли 2013 дар гӯшаи дигар, аммо хилваттари марз зиндагӣ мекард. Ҳамон сол дар минтақаи марзии Чоркуҳи Исфара як хонавода, ба шумули пиру кампир ва духтару набераи наврасашон, аз сӯи афроди номаълум кушта шуданд. Абдурафеъ медид, ки бачаҳои дӯстрӯяш бузург мешаванду баҳсҳои марзӣ ҳам тундтар, аз ин хотир, аз тарси ҷони худу аҳли оилааш хонаву дарашро гузошта, ба маҳаллаи Баҳор омад.

Ӯ нафарест, ки бо баҳсҳои марзӣ бузург шуд. Онҳо тамоми зиндагӣ ӯро таъқиб мекунанд. Ҳар ҷо ки наравад, баҳсҳои марзӣ чун соя ҳамсафарашанд. Аммо вай мегӯяд, ба ҳама тоқат мекунад ва умедвор аст, ки ин кобус як рӯз ба охир мерасад.

“Ин ҳама долу дарахт ва хонаву дарро монда, куҷо равам? Ман боз кай пул ҷамъ карда, хона месозам? Ҳафт пуштам ин ҷо зиндагӣ кардаанд. Ман ҳеҷ куҷо намеравам, то пои ҷон аз хонаам муҳофизат мекунам”, - мегӯяд Абдурабеъ.

“Ҷон ширинтар аз ҳар чӣ аст”, мегӯяд мардум, аммо барои Абдурабеъ хона – пойгоҳи хонавода ширинтар аз ҷон аст. 29 апрел ҳам ӯ фирор накард ва дар хонааш монд.

Эргашой Неъматова, як зани 70 – сола, дар канори деҳаи Қалъача зиндагӣ мекунад ва аз ҳисоби деҳқонӣ рӯз мегузаронад. Ӯ як замини қариб 20-сотиха, ки дар онҳо помидору бодирингу қуфлнай мекорад ва боғи хурде аз дарахтони гелосу олуча ва себ дорад.

Хонаи ӯ рӯ ба рӯи як масҷиди навсохт дар деҳаи қирғизии Мақсад ҷойгир аст. Вақте сохтмони он ба итмом расид, қирғизҳо ҳамсояҳои тоҷики худро низ даъват намуда, оши худоӣ дода буданд.

Аз он масҷид маъмулан садои азон меояд, аммо бегоҳи рӯзи 29 апрел аз бомаш ба сӯи хонаҳои Қалъача тир кушоданд.

Аммо дар қиссаи ӯ ин нукта ҷолиб буд, ки тирҳои сарбозони қирғиз омада, рост пеши говҳо меафтиданд ва ба онҳо намерасиданд. Холаи Эргашой дар ҳайрат аст, ҳикмати инро намефаҳмад. Ба гумон аст, ки ҳар каси дигар ҳам аз он сар дароварад. Говҳо ҳам Худо доранд.

Муҳаммадалӣ Абдуалиев, сокини 47-солаи Қалъача, ҳанӯз дар ҷанги дохилии Тоҷикистон сарбози ҳукуматӣ буд ва дар даргириҳои он замон дар Рашту Тавилдара ширкат дошт. Аммо лақаби “Қаҳрамони Овчиқалъача” – ро ӯ барои дифоъи хонаи худ аз сӯи мардуми деҳааш камоӣ кардааст.

Маҳз манзили ӯ ва ҳамсояаш Абдуғаффор Ҷалолов соли 2016 чанд рӯз мавзӯи асосии расонаҳои дохиливу хориҷӣ буданд. Моҳи феврали ҳамон сол раиси ҷамоати Қулундуи ноҳияи Лайлак Сафар Одинаев дар боми онҳо байрақи сурхи қирғизиро насб кард ва таҳдид намуд, ки кӯчашонро бардоранд ва талош ҳам накунанд, ки байрақро кананд. Агар кананд, ҳадафи тири сарбозе хоҳад шуд, ки онҳоро таҳти нишон қарор додааст.

“Ҳамон рӯз Сафар се сарбози автоматдорро оварда, болои боми ман ҷой кард. Ман бачаҳоямро ба хонаи наздиконам фиристодам. Дари ҳавлиамро бастам, як корд дар бағал ва як бакалашкаи безин дар даст гуфтам, ҳар касеро, ки пеш омад, мекушам ва хонаро оташ мезанам. Сафар мехост ягон қирғизро оварда, дар хонаи ман маскун кунад”, - мегӯяд Муҳаммадалӣ Абдуалиев.

Сафар Одинаев дар ҳавлии Абдуғаффор Ҷалолов як зани қирғизро оварда, маскун кард. Баъдтар ба маҳалли ҳодиса раисони вилояту ноҳия ва раҳбарони мақомоти зидахли ду тараф омаданд. Масъала ҳалли худро ёфт. Қирғизҳо рафтанд. Ҳамин тавр, Муҳаммадалӣ хонаи худро дифоъ кард.

Ӯ фақат ба дарки як нукта намерафт: агар он рӯз хонаашро тарк мекард, ин эътирофи марзи Қирғизистон будани маҳалла ва ба дасти қирғизҳо додани калиди ғасби деҳаи Қалъача ва атрофаш буд. Бале, хонаи фақиронаи ӯ чунин аҳамияти бузурге дошт.

Вақте рӯзноманигорон аз харобиҳову сӯхторҳо дар пайи даргириҳои 29 апрел дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон гузориш мекарданд, наворе, ки ҳамаро гирёнд, қиссаи як духтарак аз деҳаи Сомониён буд. Ӯ дар навор талх мегирист ва мегуфт: “Хонаҳоямон сӯхт, сару танамон сӯхт, ҳама чизамон сӯхта рафт, сару танамон нест”. Сипас як каме таваққуф карду талхтар гирист ва гуфт: “Қуръон” - ҳои бечораам ҳам сӯхт!”

Ин навор бинандаҳоро сахт таҳти таъсир қарор дод. Дар миёни вокунишҳо корбарони шабакаҳои иҷтимоӣ зери он бештар аз ҳама рамзи ҳамдардӣ – суратаки ашкдорро пахш мекарданд.

Сорияхон Расулҷонзода, хонандаи синфи дуюми мактаби №29 – и маҳаллаи деҳаи Каллаи Шахи ҷамоати Сурх аст, ки он рӯз – 29 апрел - бо иттифоқи модару хоҳараш дар манзили бобояш, воқеъ дар деҳаи Сомониёни ҷамоати Чоркӯҳи Исфара қарор доштанд.

“Мо дар хона будем, ки тирпаронӣ сар шуд. Тирҳо ба хонаи мо заданду хона дар гирифт. Модараму бибиям ва ҳамаамон хостем, ки оташро хомӯш кунем, аммо тир мебориду меборид. Мо аз хона фирор карда, дар боғча паноҳ бурдем. Пеши чашмонамон ҳама чизамон месӯхту нобуд мешуд, аммо коре аз дасти мо намеомад. Сахт тарсида будем. Дидем, ки боғча ҳам ноамн мешавад, ба Хелесон (маҳалли дигаре дар Чоркуҳ) фирор кардем”, - қисса мекунад Сория.

Онҳо ду рӯз баъд баргаштанд. Ҳама чӣ сӯхта, хокистар шуда буд. Аз миёни ин ҳама хокистар Сория китоби “Қуръон” ва дигар китобҳояшро, ки қариб сӯхта тамом шуда буданд, пайдо кард. Баъдтар соҳибкорон ва давлат ба хонаводаи бобояш кӯмак намуданд, то хонаашонро аз нав созанд.

Сория “Қуръон” меомӯзад ва ҳоло қариб 20 сураи онро азёд медонад. Ба ин суол, ки чаро дидани “Қуръон”-и сӯхта, ӯро ба гиря овард, ӯ посухе дода натавонист. Умуман, на фақат дар Исфара, балки тамоми Тоҷикистону гузашта аз ин, олами ислом ба ин суол, ки чаро “Қуръон” - китоби Худованд, самоӣ ва асосии мусулмонон ин қадар арзишманд аст, на ҳар кас посух дода метавонад. Аммо дар шуури ҳама ин нукта нақш бастааст, ки “Қуръон” як арзиши маънавиву муқаддас ва беэҳтиромӣ ба он гуноҳи бузург аст. Аз ҳамин хотир, ҳар гоҳ ки дар як гӯшаи дунё “Қуръон” – ро ба оташ мекашанд, тамоми олами ислом ба по мехезад.

Гиряҳои талхи кӯдаконаи Сория ҳам аз сӯхтан ва беэҳтиромӣ ба ин арзиш буд. Аммо ӯ боз “Қуръон” – и худро ёфт. Онро ба ӯ як рӯзноманигор аз Душанбе туҳфа кард, ки шояд дар қатори дигарон низ аз гиряҳои Сория ҷигархун шуда буд.

Маҳмадалӣ Тошматов, сокини 63-солаи деҳаи Қалъаи Шах, ҳоло Истиқлоли ҷамоати Чоркуҳ аст, ки девор ба девори пойгоҳи марзбонии Қирғизистон зиндагӣ мекунад ва гаҳ-гоҳ бо онҳо сару дакка мезанад.

Ӯ дар Қалъаи Шах дар замине зиндагӣ мекунад, ки ба қавли худаш, шахсан аз қирғизҳои ҳамсояаш кашида гирифтааст. Соли 1992 онҳо ба ин маҳал омада, ба сари худ “чегара” – марз заданд. Маҳмадалӣ ба онҳо мегӯяд, ки марзро ҳукуматҳо таъин мекунанд, на ҳар раҳгузар ва онҳоро ронд.

“Он замон ин ҷо як сангистон буд. 5 гектар замин аст. Ҳама сангу шағалро бо даст канда баровардам. Як КамАЗ хокро ба 50 доллар харида оварда, ҳамин замину боғро бунёд кардам. 30 соли умрам сарфи ҳамин замин шуд. Боре ҳамон қирғизҳои шинос омада, гуфтанд, ки чаро дар қаламрави баҳсӣ хонаву замин кардаам. Гуфтам, ки хонаи ман баҳсӣ нест. Нашуд, белро гирифта, ба сарашон давидам. Гурехтанду дигар пайдо нашуданд”, - гуфт Маҳмадалӣ.

Аммо соли 2008 дар ҳамсоягии ӯ чиниҳо хайма заданд. Онҳо барои сохтани роҳи Бодканд – Оқсой омада буданд. Он замон сохтмон дар қаламрави баҳсӣ манъ набуд. Ҳукумати Қирғизистон барои амнияти роҳсозони чинӣ ҳудуди 10 марзбонро ҳам гумошта буд. Гуфтанд, чиниҳо раванд, марзбонон ҳам мераванд. Аммо чиниҳо рафтанду марзбонон монданд. Хаймаҳои роҳсозон пойгоҳи марзбонӣ шуданд. Соли 2012 як бинои семанзила ҳам сохтанд, ки ҳоло бинои ин пойгоҳ аст. Акнун Маҳмадалӣ бо он ҳамсоя аст.

Вай дар заминаш даҳҳо бех зардолу, себ, гелос, чормағз, анор, анҷир ва олучаро бузург карда, дар заминаш гандум кишт мекунаду бо хошокаш гову молашро мехӯронад. Гелосу себи тару тоза ва зардолуро хушк карда мефурӯшад ва аз ҳамин роҳ, рӯзгори хешу хонаводаҳои се фарзандашро таъмин мекунад.

Ҳамин тавр, муборизаи 30 – солаи ӯ давом дорад. Мушкилоти ӯ сол ба сол чеҳра дигар карда, ӯро ба як “гурги якка” табдил додаанд, ки барои буданаш бояд ҳамеша мубориза кунад.