https://sputnik.tj/20210916/rusiya-chin-osiyoro-amriko-1042303783.html

Русияву Чин Осиёро иваз карданд ва Амрико онро аз даст дод

Русияву Чин Осиёро иваз карданд ва Амрико онро аз даст дод

Sputnik Тоҷикистон

Ба Осиё ва мушкилоти он бояд худи осиёҳо, аз ҷумла Русия ҳамчун як қудрати бузурги Авруосиё машғул шаванд.

2021-09-16T16:35+0500

2021-09-16T16:35+0500

2021-09-16T16:35+0500

дар тоҷикистон

сҳш

осиё

тавсеа

нуфуз

дар русия

https://cdnn1.img.sputnik.tj/img/07e5/09/09/1042154398_0:262:3175:2048_1920x0_80_0_0_e5fb0c391bd5d71589fa6ddfa01b9103.jpg

ДУШАНБЕ, 16 сен — Sputnik. Маҳз бо ин ҳадаф 20 сол пеш созмоне таъсис ёфтааст ва ҳоло нишасти он дар Душанбе баргузор мешавад: Созмони Ҳамкории Шанхай. Нишасти кунунии СҲШ бояд аввалин мулоқоти рӯ ба рӯи сарони давлатҳо дар ду сол мешуд, аммо маҳдудиятҳои қарантин боис шуд, ки он дар шакли омехта баргузор шавад: аксари меҳмонон дар Душанбе ҷамъ меоянд, вале Владимир Путин, Си Ҷинпин ва Нарендра Моди аз тариқи онлайнӣ ширкат хоҳанд кард. Аммо шеваи ширкати мақомот аз аҳамияти ин нишаст нахоҳад кост. Ба ин далел аст, ки Николай Патрушев, Сергей Лавров ва Сергей Шойгу ба Душанбе парвоз кардаанд. Бешубҳа, ин ҳамоиш яке аз ҳамоишҳои муҳим дар таърихи созмон хоҳад шуд.Пас аз хуруҷи нерӯҳои ИМА аз Афғонистон давраи мудохилаи мустақими беруна ба умури минтақа ба охир расид ва маҳз СҲШ барои амнияти он пурра масъул мешавад. Ин ба манфиати ҳамаи иштирокчиёни он аст, зеро мавзуи Афғонистон (ва масъалаи ҳузури низомии хориҷӣ дар минтақа) ба унвони яке мавзуъҳои муҳим барои СҲШ аз замони таъсиси он будааст.На, СҲШ барои вокуниш ба ҳуҷуми Амрико таъсис нашудааст. Он ҳанӯз моҳи июни соли 2001 ба вуҷуд омада буд, ҳарчанд таъсиси ин созмон аслан аз соли 1996 оғоз шуда буд, ки Панҷгонаи Шонгҳой Чин, Русия, Қазоқистон, Тоҷикистон ва Қирғизистонро шомил мешуд. Дар соли 2001 ин "панҷ" ба "шаш" (Узбакистонро пазируфт) тавсеа ёфт ва равобиташро тайи як созишнома ба расмият даровард. Созмон дар солҳои баъдӣ таваҷҷуҳи бештари дигар қудратҳоро ҷалб кард. Аммо иттифоқи Русияву Чин барои тавсеа шитоб надошт, якчанд кишвар мақоми нозирро гирифтанд, дигарон шарики муколама шуданд.Танҳо дар миёнаҳои даҳаи аввали асри 21 дар равобити Шарқу Ғарб рӯёрӯии мустақим ба вуҷуд омад, СҲШ густариш ёфт. Дар соли 2015 қабули Ҳинду Покистон оғоз шуд ва ду сол пас “шашгона” ба “ҳаштгона” табдил ёфт. Акнун он ба "нуҳгона" табдил меёбад: тартиби қабули Эрон оғоз мешавад (барои президенти нави он Иброҳими Раисӣ нишасти Душанбе дар маҷмӯъ ба оғози бозии байналмилалӣ табдил меёбад).Шакке нест, ки бо мурури замон СҲШ ба "даҳгона" табдил ёбад, аз ҷумла пас аз вуруди Афғонистон ба он. Аммо ҳоло ин кишвар дар нишасти Душанбе умуман намоянда нахоҳад дошт, ҳукумати ҷонибдори Амрико суқут кард ва “Толибон”-и нав” ҳанӯз аз ҷониби кишварҳои СҲШ ба расмият шинохта нашудааст. Албатта, дар ояндаи наздик мақомоти нави Кобул аз тарафи аксари ҳамсояҳояшон эътироф хоҳанд шуд (ҳамаи онҳо ба истиснои Туркманистон узви СҲШ мебошанд) - ва маҳз СҲШ дар таҳияи сиёсат нисбат ба Афғонистон, муколамаи мақомоти нави Афғонистон бо ҷаҳони беруна нақши муҳим мебозад.Бо гузашти вақт Афғонистон, ки ҳоло нозир дар СҲШ аст, метавонад ва бояд узви комилҳуқуқи он шавад. Охир, монеаи асосӣ - ишғоли хориҷӣ аз байн рафтааст. Ва “Толибон” аллакай борҳо эълом кард, ки барои амнияти амнияти ҳамсояҳои худ таҳдид нест. Аз ин рӯ ҳоло дигар муҳим мутмаин будан дар бораи он аст, ки дар Афғонистон ҷанги шаҳрвандӣ намешавад. Ва на танҳо мутмаин шудан, балки инчунин пешгирӣ кардани қувваҳои беруна аз ба вуҷуд овардани чунин як вазъ муҳим аст. Танҳо бозигарони Ғарб метавонанд дар нооромиҳои Афғонистон саҳм гузоранд, зеро ҳеҷ яке аз ҳамсояҳои Афғонистон ба эҷоди низоъҳои шаҳрвандӣ дар он ҷо манфиатдор нест, баръакс қариб ҳама дар бозсозии ин кишвар кумак хоҳанд кард.Бале, мавқеъҳо ва манфиатҳо аксари вақт яксон нестанд ва баъзан ҳатто муқобиланд (ба мисли манофеи Покистону Ҳиндустон дар Афғонистон), аммо СҲШ барои оштӣ ва ёфтани роҳи созиш лозим аст. Ҳарчанд ин созмон паймони низомӣ набошад ҳам, онро метавон иттиҳоди геополитикие номид, ки на танҳо барои Осиёи Марказӣ, балки барои Осиё низ ҳаст. Бо вуруди Эрон ин созмон аз марзҳои кишварҳои араб то Шарқи Дур тӯл кашида, аз се ду ҳиссаи Осиёро шомил мешавад ва қариб нисфи аҳолии ҷаҳонро муттаҳид мекунад.Дар тамоми Осиё ду минтақаи муҳиме боқӣ мемонанд, ки ҷузъи СҲШ нестанд: ҷаҳони араб (то Африқои Шимолӣ) ва кишварҳои Осиёи ҷанубу шарқӣ, ки дар Анҷумани Кишварҳои Ҷанубу Шарқи Осиё муттаҳид шудаанд. Аммо СҲШ низ бо онҳо равобит барқарор мекунад. Ветнам ва бархе аз кишварҳои арабӣ, аз қабили Сурия, Миср, Қатар ва Арабистони Саудӣ даъвои мақоми нозир дар СҲШ-ро доранд. Ба се кишвари ахирӣ дар нишасти Душанбе аввал мақоми шарики муколама дода мешавад, ҳол он ки чунин як кишвари муҳими Осиё ба мисли Туркия аллакай ин мақом дар созмонро дорад.Бо тавсеаи аъзо хатари табдил шудани СҲШ ба мисли созмоне чун САҲА, созмоне, ки дар амал аз уҳдаи чизе намебарояд, вуҷуд дорад. Аммо СҲШ ҳадафи тавсеаи ҳудудӣ ва табдил шудан ба созмоне мисли НАТО-ро надорад. СҲШ шакли муколамаи геополитикии қудратҳои соҳибихтиёр аст, ки ба ҳамоҳангсозии манфиатҳо ва ҳалли низоъҳо дар Осиё ба дасти нерӯҳои ин қора иқдом кардааст.Новобаста аз чигунагии мухолифатҳои байни кишварҳои узви созмон роҳҳали ин мухолифатҳоро пайдо кардан мумкин аст. Ҳарчанд шояд онҳо мутақобилан судманд набошанд, аммо шевае аз ҳалли зиддиятӣ пайдо мешавад, ки бархӯрдро истисно мекунад, бахусус дасти нерӯҳои ғайриосиёиро барои эҷоди низоъ ва таноқуз кутоҳ мекунад. Тавре ки Иёлоти Муттаҳида ҳоло кӯшиш мекунад, бо Ҳиндустон кор кунад, онро ба шакли чаҳоргонаи QUAD (Муколамаи чаҳорҷониба амният, ки аз Иёлоти Муттаҳида, Ҷопон, Австралия ва Ҳиндустон иборат аст), формате ки алайҳи Чин аст, ҷалб кардааст. Умед аст, ки дарсҳои эпопеяи афғонии ИМА ба Ҳиндустон хатари кори муштарак бо амрикоиҳоро дар масъалаҳои минтақаӣ нишон хоҳад дод. Деҳлӣ аз Покистон хавф дорад? Аммо ба назар гирифтан кифоя аст, ки авлавиятҳои геополитикии Исломобод дар ин аср чӣ гуна тағир ёфтаанд: агар дар оғози ҷанги Афғонистон давлатҳо метавонистанд онро як кишвари муттаҳид ҳисоб кунанд, ҳоло покистониҳо ин эътимодро аз даст додаанд.20 соли аввали СҲШ танҳо оғози сафари тӯлонӣ буд. Бо анҷоми асри атлантикӣ он бояд барои тақдири Осиё масъулияти боз ҳам бузургтарро ба уҳда гирад.

https://sputnik.tj/20210913/hayat-afghoniston-nishast-shsh-shirkat-1042220147.html

https://sputnik.tj/20210909/vorid-eron-shsh-markaz-qudrat-1042161947.html

https://sputnik.tj/20210909/mavqe-shsh-hukumati-nav-afghoniston-1042161359.html

https://sputnik.tj/20210913/jalasa-hamohangsozon-kishvarho-uzv-dushanbe-1042227038.html

осиё

2021

Хабарҳо

tg_TJ

сҳш, русия, амрико, тоҷикистон, афғонистон, амният, авруосиё, эрон